Ve hikmet-i ezeliye, kısa ve müstakim yolu terketmez. Uzun ve müteassif yolu ihtiyar etmez. Öyle ise; acaba istikra-i tâmmın mecaza karine olmasından ne mâni tasavvur olunur ve neden caiz olmasın?..

   Tenbih: Eğer istersen Mukaddemata gir. Birinci Mukaddimeyi suğra ve Üçüncü Mukaddimeyi kübra yap. Sana netice verecektir ki: Ehl-i zâhirin zihinlerini teşviş eden, felsefe-i Yunaniyeye incizablarıdır. Hattâ o felsefeye fehm-i ayette bir esas-ı müselleme nazarıyla bakıyorlar. Hattâ oğlu ölmüş bir kocakarıyı güldürecek derecede bir misal budur ki: Bazılar öyle bir zatın kelâmındaki fülûs-u felsefeyi, cevher-i hakikatten temyiz etmeyecek dereceden pek çok derecede âlî olan o zat-ı nakkad, Kürdçe demiş ki:  عَنَاصِرْ چِهَارِنْ ژِوَانِنْ مَلَكْ  Halbuki: Bu söz ile hükemanın mezhebi olan ki, “Melâike-i kiram maddeden mücerreddirler” red yolunda tasrih ediyor ki, “Melâike-i kiram anasırdan mahluk ecsam-ı nuraniyedirler.” Onlar fehmetmişler ki: Anâsır dört oldukları, İslâmiyettendir. Acaba.. dörtlüğü ve unsuriyeti ve besateti, hükema ıstılâhatından ve müzahref olan ulûm-u tabiiyenin esaslarındandır. Hiç usûl-ü İslâmiyeye taallukları yoktur, belki zâhir müşahedetle hükmolunan bir kaziyedir. Evet dine teması olan her şey, dinden olması lâzım gelmiyor. Ve İslâmiyetle imtizac eden her bir madde, İslâmiyetin anâsırından olduğunu kabul etmek, unsur-u İslâmiyetin hasiyetini bilmemek demektir. Zira kitab ve sünnet ve icma ve kıyas olan anâsır-ı erbaa-i İslâmiye, böyle maddeleri terkib ve tevlid etmez.

   Elhasıl: Unsuriyet ve besatet ve erbaiyet, felsefenin bataklığındandır; şeriatın maden-i safisinden değildir. Fakat felsefenin yanlışı, seleflerimizin lisanlarına girdiğinden, bir mahmil-i sahih bulmuştur. Zira selef, “dörttür” dediklerinden murad, zâhiren dörttür. Veyahut hakikaten ecsam-ı uzviyeyi teşkil eden müvellidülma ve müvellidülhumuza ve azot ve karbon.. yine dörttür.