hem de cemi fünun ile sabit olan istikra-i tâm, hem de yevm ve sene gibi çok envada olan birer nevi kıyamet-i mükerrere, hem de istidad-ı beşerin cevheri, hem de insanın lâyetenahî olan âmâli, hem de Sâni-i Hakîmin rahmeti, hem de Resul-i Sadıkın lisanı, hem de Kur’an-ı Mucizin beyanı; haşr-i cismanîye sadık şahidler ve hak ve hakiki bürhanlardır.

   Mevkıf ve İşaret:

   1- Evet saadet-i ebediye olmazsa nizam, bir suret-i zaife-i vâhiyeden ibaret kalır. Cemi maneviyat ve revabıt ve niseb, hebaen gider. Demek nazzamı, saadet-i ebediyedir.

   2- Evet inayet-i ezeliyenin timsali olan hikmet-i ilâhiye, kâinattaki riayet-i mesalih ve hikem ile mücehhez olduğundan, saadet-i ebediyeyi ilân eder. Zira saadet-i ebediye olmazsa, kâinatta bilbedahe sabit olan hikem ve fevaide karşı mükâbere edilecektir.

   3- Neam, akıl ve hikmet ve istikra’ın şehadetleriyle sabit olan hilkatteki adem-i abesiyet; haşr-i cismanideki saadet-i ebediyeye işaret, belki delâlet eder. Zira adem-i sırf, her şeyi abes eder.

   4- Evet fıtratta, ezcümle âlem-i suğra olan insanda, fenn-i menafiü’l-âzanın şehadetiyle sabit olan adem-i israf gösterir ki; insanda olan istidadat-ı maneviye ve âmâl ve efkâr ve müyulâtının adem-i israfını isbat eder. O ise, saadet-i ebediyeye namzed olduğunu ilân eder.

   5- Evet öyle olmazsa umumen kurur, hebaen gider. Feya lil’aceb!. Bir cevher-i cihanbahanın kılıfına nihayet derece dikkat ve itina edilirse, hattâ gubarın konmasından muhafaza edilirse, nasıl ve ne suretle o cevher-i yegâneyi kırarak mahvedecektir? Kellâ!.. Ona itina, onun hatırası içindir.

   6- Evet sabıkan beyan olunduğu gibi cemi fünunla hasıl olan, istikra-i tâmla sabit olan intizam-ı kâmil, o intizamı ihtilâlden halâs eyleyen ve tekemmül