kolaydır ki; bir insanı kâinat sisteminde harika cihazlarıyla bir katre sudan birden zahmetsiz yaratır. Demek o ezelî ve hadsiz kudrete isnad edilse; bu kâinatın icadı, bir insanın icadı kadar suhulet peyda eder, kolay olur. Eğer ona verilmezse; bir tek insanı, acib cihazları ve duygularıyla yaratmak, kâinat kadar müşkilâtlı olur.

   Hem nasıl ki itaat ve imtisal ve emir dinlemek sırrıyla; bir kumandan bir arş emriyle bir neferi hücuma sevkettiği gibi; aynı emirle koca bir muti orduyu dahi kolayca hücuma tahrik eder. Aynen öyle de; irade-i ilâhî kanunlarına kemal-i itaate ve tekvinî emr-i rabbanînin işaretine emirber nefer ve emir kulu misillü fıtrî meyil ve şevk içinde ve ilm-i ezelî ve hikmetin tayin ettikleri hatt-ı hareket düsturları dairesinde ve ordu neferlerinden bin derece ziyade itaatli ve emir dinler ve emir kulu hükmünde olan masnuat, hususan zîhayatlardan bir tek ferdi, “Ademden haydi vücuda çık, vazife başına gir!” diye emr-i rabbanî ile ve ilmin tayin ettiği tarzda ve iradenin tahsis eylediği surette kudret ona mahsus bir vücud giydirip, elini tutup, meydana çıkarmak kolaylığında bahardaki zîhayatın ordusunu aynı kuvvet ve kudretle icad eder, vazifeler verir. Demek her şey o kudrete isnad edilse; bütün zerrat ordusunun ve yıldızlar fırkalarının icadı, bir zerre, bir tek yıldız kadar kolay ve suhuletli olur. Eğer esbaba isnad edilse; bir zîhayatın gözbebeğinde ve dimağındaki zerrenin acib vazifelerini yerine getirecek bir kabiliyette yaratılması, hayvanat ordusu kadar müşkilâtlı ve zahmetli olur.

   Üçüncü Basamak:

وَبِسِرِّ اِمْدَادِ الْوَاحِدِيَّةِ وَ يُسْرِ الْوَحْدَةِ وَ تَجَلِّى الْاَحَدِيَّةِ

’dir. Kısacık işaretlerle mealine bakacağız.

   Yani, nasıl ki bir padişah ve kumandan-ı âzam, hâkimiyetinin vahidiyeti ve bütün raiyeti yalnız onun emirlerine göre hareketi cihetiyle; o hâkim-i âzam, koca memleketi ve büyük milleti idare etmesi, bir köy ehlini idare etmek kadar kolay olur. Çünkü; hükümde vahidiyet itibariyle;