büyük kütüphane hükmüne getirmekle ilm-i ezelinin cilvesiyle güneş gibi kendini gösteriyor. ^(Haşiye)

   Şimdi, sabıkan zikredilen ve ilm-i muhitin küllî hüccetlerine işaret eden ve bir geniş hüccet olarak hadsiz bürhanları ihtiva eden ve on beş delil ile ilm-i muhiti gösteren Arabî parçanın gayet kısa bir mealine ve bir nevi tercümesine işaret ederiz.

   On Beş Delilden Birincisi:   فَالْاِنْتِظَامَاتُ الْمَوْزُونَةُ   ’dir.

   Yani: Bütün mahlûkatta müşahede edilen ölçülü düzgünlük, mizanlı intizam; ihatalı bir ilme şehadet eder. Evet, muntazam bir saray gibi kâinattan ve manzume-i şemsiyeden ve kelimeler ve seslerin neşrinde zerreleri medar-ı hayret bir intizam gösteren hava sahifesinden ve üç yüz bin ayrı ayrı nevileri her baharda bir intizam-ı ekmel içinde yetiştiren zemin yüzünden tut, tâ her bir zîhayatın vücudundaki âza ve cihazat ve hüceyrat ve zerrelere kadar derin, ihatalı, şaşırmaz bir ilmin eseri olan mizanî düzgünlük ve tam intizam bulunması; gayet zâhir ve kat’i bir surette ihatalı bir ilme delâlet ve şehadet eder demektir.

   İkinci Delil:   وَالْاِتِّزَانَاتُ الْمَنْظُومَةُ  ’dir.

   Yani: Bütün kâinattaki masnuatta –cüz’î, küllî– seyyarattan tâ kandaki küreyvat-ı hamra ve beyzaya kadar her şeyde gayet düzgün bir ölçü, mütenasip bir mizan bulunması; bedahetle muhit bir ilme delâlet ve kat’i şehadet eder. Evet, görüyoruz ki, meselâ, bir sineğin, bir insanın azaları ve cihazatı, hattâ cesedinin hüceyratı ve kanındaki kırmızı ve beyaz kürecikleri o derece hassas bir mizan ve ince bir ölçü ile yerleştirilmiş, ve