ya kuvvet ve kudret veya kabile ve aşiret veya cesaret ve servet gibi vasıta-i saltanat olmadığı halde, zekâvetiyle ve fenniyle ve siyasî ilmiyle o mevkii kazanır ve aklıyla çok âlimlerin akıllarını teshir eder, etrafında fetvacı yapar. Ve çok muallimleri kendine tarafdar eder ve din derslerinden tecerrüd eden maarifi rehber edip tamimine şiddetle çalışır, demektir.
SEKİZİNCİ MESELE: Rivayetler, Deccalın dehşetli fitnesi, İslâmlarda olacağını gösterir ki, bütün ümmet istiaze etmiş.
لَا يَعْلَمُ الْغَيْبَ اِلَّا اللّٰهُ Bunun bir tevili şudur ki: İslâmların Deccalı ayrıdır. Hattâ bir kısım ehl-i tahkik, İmam-ı Ali’nin (r.a.) dediği gibi demişler ki: Onların Deccalı Süfyan’dır. İslâmlar içinde çıkacak, aldatmakla iş görecek. 1 Kâfirlerin büyük Deccalı ayrıdır. Yoksa Büyük Deccalın cebr ve ceberrut-u mutlakına karşı itaat etmeyen şehid olur ve istemeyerek itaat eden kâfir olmaz, belki günahkâr da olmaz.
DOKUZUNCU MESELE: Rivayetlerde, vukuat-ı Süfyaniye ve hadisat-ı istikbaliye Şam’ın etrafında ve Arabistan’da tasvir edilmiş.
Allahu a’lem, bunun bir tevili şudur ki: Merkez-i hilâfet eski zamanda Irak’da ve Şam’da ve Medine’de bulunduğundan, raviler kendi içtihatlarıyla –daimî öyle kalacak gibi– mana verip Merkez-i Hükümet-i İslâmiye yakınlarında tasvir etmişler, Haleb ve Şam demişler. Hadisin mücmel haberlerini, kendi içtihadlarıyla tafsil etmişler.
ONUNCU MESELE: Rivayetlerde, eşhas-ı ahirzamanın fevkalâde iktidarlarından bahsedilmiş.
Vel’ilmü indallah, bunun tevili şudur ki: O şahısların temsil ettikleri manevî şahsiyetin azametinden kinayedir. Bir vakit Rusya’yı mağlub eden Japon başkumandanının sureti; bir ayağı Bahr-i Muhit’de, diğer ayağı Port-Arthur kal’asında olarak gösterildiği gibi, şahs-ı manevinin
