Üçüncü Makam

(Bu makam, tevhidin üç küllî alâmetini icmalen beyan edecek)

   Vahdetin tahakkukuna ve vücuduna delâlet eden deliller ve alâmetler ve hüccetler had ve hesaba gelmez. Onlardan binler bürhanlar “Siracü’n-Nur”da tafsilen beyan edildiğinden bu “Üçüncü Makam”da yalnız üç küllî hüccetlerin icmalen beyanıyla iktifa edildi.

   BİRİNCİ ALÂMET VE HÜCCET ki,  وَحْدَهُ  kelimesi onun neticesidir. Her şeyde bir vahdet var. Vahdet ise, bir vâhide delâlet ve işaret eder. Evet vahid bir eser, bilbedahe vâhid bir sâni’den sudur eder. Bir, elbette bir’den gelir. Her şeyde bir birlik bulunduğundan, elbette bir tek zatın eseri ve sanatı olduğunu gösterir. Evet, bu kâinat bin birlikler perdeleri içinde sarılı bir gül goncası gibidir. Belki esma ve ef’al-i umumiye-i ilâhiyenin adedince vahdetleri giymiş bir tek insan-ı ekberdir. Belki, enva-i mahlûkat sayısınca dallarına vahdetler, birlikler asılmış bir şecere-i tuba-i hilkattir. Evet, kâinatın idaresi bir ve tedbiri bir ve saltanatı bir ve sikkesi bir, bir bir bir tâ binbir birler kadar... Hem bu kâinatı çeviren isimler ve fiiller bir iken, her biri kâinatı veya ekserini ihata eder. Yani, içinde işleyen hikmeti bir ve inayeti bir ve tanzimatı bir ve iaşesi bir ve muhtaçlarının imdadlarına koşan rahmet bir ve rahmetin bir şerbetçisi olan yağmur bir ve hakeza bir, bir, bir, tâ binler bir birler... Hem bu kâinatın sobası olan güneş bir, lambası olan kamer bir, aşçısı olan ateş bir, levazımat deposu ve hazineli direği olan dağ bir, sakacı ve sucusu bir ve bağları sulayan süngeri bir ve hakeza bir, bir, bir, tâ binbir birler kadar...

   İşte, âlemin bu kadar birlikleri ve vahdetleri güneş gibi zâhir bir tek Vâhid-i Ehade işaret ve delâlet eden bir hüccet-i bâhiredir. Hem kâinat