âlemde, hadsiz nimetlerinden istifade eder. Ve öyle bir insaniyet bize lütfetmiş ki; akıl ve kalb gibi çok âletleriyle hem maddî, hem manevî âlemin nihayetsiz hediyelerinden zevk alır. Ve öyle bir İslâmiyet bize bildirmiş ki; âlem-i gayb ve âlem-i şehadetin nihayetsiz hazinelerinden nur alır. Ve öyle bir iman hidayet etmiş ki; dünya ve ahiret âlemlerinin hasra gelmez envarından ve hediyelerinden tenevvür edip müstefid eder. Güya rahmet tarafından bu kâinat hadsiz antika ve acib ve kıymetli şeylerle tezyin edilmiş bir saraydır ve bütün o saraydaki hadsiz sandıkları ve menzilleri açacak anahtarlar, insanın ellerine verilmiş ve bütün onlardan istifade ettirecek olan ihtiyaçlar, hissiyatlar insanın fıtratına verilmiş.

   İşte böyle dünyayı ve ahireti ve her şeyi kaplamış bir rahmet, elbette (o rahmet) vahidiyet içinde bir ehadiyetin cilvesidir.

   Yani, nasıl ki güneşin ziyası, mukabilindeki umum eşyayı ihata etmesiyle vahidiyete bir misal olduğu gibi; parlak ve şeffaf her bir şey dahi, -kabiliyetine göre- güneşin hem ziyasını, hem hararetini, hem ziyasındaki yedi rengini, hem aks-i misalini almakla ehadiyete bir misal olduğundan, elbette o ihatalı ziyayı gören adam, “Arzın güneşi vahiddir; bir tek’dir.” diye hükmeder. Ve her parlak şeyde, hattâ katrelerde güneşin ışıklı, hararetli aksini müşahede eden o adam, güneşin ehadiyetini yani, bizzat güneşi -sıfatlarıyla- her şeyin yanındadır ve her şeyin ayine-i kalbindedir, diye, bilir.

   Aynen öyle de; Rahman-ı Zülcemalin geniş rahmeti dahi, ziya gibi umum eşyayı ihatası; o Rahmanın vahidiyetini ve hiçbir cihette şerîki bulunmadığını gösterdiği gibi; her şeyde, hususan her bir zîhayatta ve bilhassa insanda, o cemiyetli rahmetin perdesi altında o Rahmanın ekser isimlerinin ışıkları ve bir nevi cilve-i zatiyesi bulunarak, her ferde, bütün kâinata baktıracak ve münasebettarlık verecek bir cemiyet-i hayatiye vermesi dahi o Rahmanın ehadiyetini ve her şeyin yanında hazır ve her şeyin her şeyini yapan O olduğunu isbat eder.