en nihayetlerinde bulunan zîşuur meyveleridir ve başkaların o zîşuurları memnun ve minnettar edip yüzlerini kendilerine çevirmesi ve görünmediğinden çabuk unutturulabilen hakiki mabudlarını onlara unutturması, ulûhiyetin mahiyetine ve kudsî maksatlarına öyle bir zıddiyettir ki, hiçbir cihetle müsaade etmez. Kur’an’ın çok tekrar ile ve şiddetle şirki red ve müşrikleri Cehennem ile tehdid etmesi, bu cihettendir.

   İKİNCİ HAKİKAT: Rububiyet-i mutlakadır.

   Evet bütün kâinatta, hususan zîhayatlarda ve bilhassa terbiye ve iaşelerinde her tarafta aynı tarzda ve umulmadık bir surette, beraber ve birbiri içinde hakîmane, rahîmane, bir dest-i gaybî tarafından olan bir tasarruf-u âmm, elbette bir rububiyet-i mutlakanın tereşşuhudur ve ziyasıdır. Ve tahakkukuna bir bürhan-ı kat’idir. Madem bir rububiyet-i mutlaka vardır; elbette şirk ve iştiraki kabul etmez. Çünkü o rububiyetin, kendi cemalini izhar ve kemalâtını ilân ve kıymetli sanatlarını teşhir ve gizli hünerlerini göstermek gibi en mühim maksad ve gayeleri, cüz’iyata ve zîhayata temerküz ve içtima ettiğinden, en cüz’î bir şeye ve en küçük bir zîhayata kendi başıyla müdahale eden bir şirk, o gayeleri bozar ve o maksadları harab eder. Ve zîşuurun yüzlerini, o gayelerden ve o gayeleri irade edenden çevirip esbaba saldığından ve bu vaziyet rububiyetin mahiyetine bütün bütün muhalif ve adavet olduğundan; elbette böyle bir rububiyet-i mutlaka, hiçbir cihetle şirke müsaade etmez. Kur’an’ın kesretli takdisatı ve tesbihatı ve âyâtı ve kelimatı, belki hurufatı ve hey’atıyla mütemadiyen tevhide irşadatı bu büyük sırdan ileri gelmiştir...

   ÜÇÜNCÜ HAKİKAT: Kemalâttır.

   Evet, bu kâinatın bütün ulvî hikmetleri, harika güzellikleri, âdilane kanunları, hakîmane gayeleri, hakikat-ı kemalâtın vücuduna bedahetle delâlet ve bilhassa bu kâinatı hiçden icad edip her cihetle mucizatlı ve cemalli bir surette idare eden Hâlikın kemalâtına ve o Hâlikın ayine-i zîşuuru olan insanın kemalâtına şehadeti pek zâhirdir.