Nefy ve inkârda ise, nefsü’l-emre bakmaz ve bakamaz. Çünkü,”Hususi olmayan ve has bir yere bakmayan bir nefy isbat edilmez.” meşhur bir düsturdur. Meselâ, bir şeyi, “Dünyada var.” diye ben isbat etsem; sen de, “Dünyada yok.” desen; benim bir işaretimle kolayca isbat edilebilen o şeyin, sen nefyini yani ademini isbat etmek için, bütün dünyayı aramak ve taramak ve göstermek, belki geçmiş zamanların her tarafını dahi görmek lâzım geliyor. Sonra, “Yoktur, vuku bulmamıştır.” diyebilirsin.

   Madem nefy ve inkâr edenler nefsü’l-emre bakmazlar; belki kendi nefislerine ve akıllarına ve gözlerine bakıp hükmediyorlar. Elbette birbirine kuvvet veremezler ve zahîr olmazlar. Çünkü, görmeye ve bilmeye mani olan perdeler, sebepler ayrı ayrıdırlar. Herkes, “Ben görmüyorum, benim yanımda ve itikadımda yoktur.” diyebilir. Yoksa, “Vaki’de yoktur.” diyemez. Eğer dese –hususan, umum kâinata bakan iman meselelerinde– dünya kadar büyük bir yalan olur ki, doğru diyemez ve doğrultulmaz.

   Elhasıl: İsbatta netice birdir, vahiddir, tesanüd olur. Nefiyde ise, bir değildir, müteaddittir. Ya “yanımda ve nazarımda” veya “itikadımda” gibi kayıtların herkese göre taaddüdü ile neticeler dahi taaddüd eder; daha tesanüd olmaz.

   İşte bu hakikat noktasında, imana karşı gelen kâfirlerin ve münkirlerin kesretinin ve zâhiren çokluğunun kıymeti yoktur. Ve mü’minin yakînine ve imanına hiç tereddüt vermemek lâzım iken; bu asırda Avrupa feylesoflarının nefy ve inkârları, bir kısım bedbaht meftunlarına tereddüt verip yakînlerini izale ve saadet-i ebediyelerini mahvetmiş. Ve insandan her günde otuz bin adama isabet eden ölümü, mevt ve eceli bir terhis manasından çıkarıp idam-ı ebedî suretine çevirmiş. Kapısı kapanmayan kabir, daima idamını o münkire ihtar etmekle lezzetli hayatını elîm elemlerle zehirliyor. İşte, iman ne kadar büyük bir nimet ve hayatın hayatı olduğunu anla!...

   İkinci Mesele: Bir fennin veya bir sanatın medar-ı münakaşa olmuş bir meselesinde, o fennin ve o sanatın haricindeki adamlar ne kadar büyük âlim ve sanatkâr da olsalar, sözleri onda geçmez, hükümleri hüccet