hem Vâcibü’l-Vücuddur, hem maddeden mücerreddir, hem bütün mahiyata muhaliftir; misli, misâli, mesili yoktur. Elbette o Zat-ı Zülcelâlin o kudret-i ezeliyesine nisbeten bütün kâinatın idaresi ve terbiyesi, bir bahar, belki bir ağaç kadar kolaydır. Haşr-i âzam ve dâr-ı ahiret, Cennet ve Cehennemin icadı, bir güz mevsiminde ölmüş ağaçların yeniden bir baharda ihyaları kadar kolaydır.

   Üçüncü sır: Adem-i tahayyüz ve adem-i tecezzinin nihayet derecede olan kolaylığa sebebiyet vermelerinin sırrı ise şudur ki: Madem Sâni-i Kadîr mekândan münezzehtir; elbette kudretiyle her mekânda hazır sayılır. Ve madem tecezzi ve inkısam yoktur; elbette her şeye karşı bütün esmasıyla müteveccih olabilir. Ve madem her yerde hazır ve her şeye müteveccih olur; Öyle ise mevcudat ve vesait ve ecram Onun ef’aline mümanaat etmez, ta’vik etmez; belki hiç lüzum yok. Faraza lüzum olsa, elektriğin telleri gibi ve ağacın dalları gibi ve insanın damarları gibi, eşya, vesile-i teshilât ve vasıta-i vusul-ü hayat ve sebeb-i sürat-i ef’al hükmüne geçer. Ta’vik, takyid, men ve müdahale şöyle dursun, belki teshil ve tesri’ ve isâle, vesile hükmüne geçer. Demek, Kadîr-i Zülcelâlin tasarrufat-ı kudretine, her şey itaat ve inkıyad cihetinde -ihtiyaç yok; eğer ihtiyaç olsa- kolaylığa vesile olur.

   Elhasıl: Sâni-i Kadîr, külfetsiz, mualecesiz, süratle, suhuletle, her şeyi o şeye lâyık bir surette halkeder. Külliyatı, cüz’iyat kadar kolay icad eder. Cüz’iyatı, külliyat kadar sanatlı halkeder. Evet, külliyatı ve semavatı ve arzı halkeden kim ise, semavat ve arzda olan cüz’iyatı ve efrad-ı zîhayatiyeyi halkeden elbette yine Odur ve Ondan başka olamaz. Çünkü o küçük cüz’iyat, o külliyatın meyveleri, çekirdekleri, misal-i musağğarlarıdır.