Şöyle ki: Her bir şeye, hususan her bir zîhayata, pek çok müşevveş ihtimalât içinde, muayyen bir ihtimal ile ve pek çok akim yolları içinde, neticeli bir yol ile ve pek çok imkânat içinde mütereddit iken gayet muntazam bir teşahhus verilmesi, hadsiz cihetlerle bir irade-i külliyeyi gösteriyor. Çünkü, her şeyin vücudunu ihata eden hadsiz imkânat ve ihtimalât içinde ve semeresiz, akim yollarda ve karışık ve yeknesak, sel gibi mizansız akan camid unsurlardan, gayet hassas bir ölçü ile, nazik bir tartı ile ve gayet ince bir intizam ile, nazenin bir nizam ile verilen mevzun şekil ve muntazam teşahhus, bizzarure ve bilbedahe, belki bilmüşahede, bir irade-i külliyenin eseri olduğunu gösterir. Çünkü, hadsiz vaziyetler içinde bir vaziyeti intihab etmek, bir tahsis, bir tercih, bir kasd ve bir irade ile olur. Ve amd ve arzu ile tahsis edilir. Elbette tahsis, bir muhassisi iktiza eder. Tercih, bir müreccihi ister. Muhassis ve müreccih ise iradedir. Meselâ, insan gibi yüzler muhtelif cihazat ve âlâtın makinesi hükmünde olan bir vücudun, bir katre sudan; ve yüzer muhtelif azası bulunan bir kuşun, basit bir yumurtadan; ve yüzer muhtelif kısımlara ayrılan bir ağacın, basit bir çekirdekten icadları kudret ve ilme şehadet ettikleri gibi, gayet kat’î ve zarurî bir tarzda, onların Sâniinde bir irade-i külliyeye delâlet ederler ki, o irade ile o şeyin her şeyini tahsis eder. Ve o irade ile her cüz’üne, her uzvuna, her kısmına ayrı, has bir şekil verir, bir vaziyet giydirir.

   Elhasıl: Nasıl ki eşyada, meselâ hayvanattaki ehemmiyetli azanın, esasat ve netaic itibariyle birbirlerine benzeyişleri ve tevafukları ve bir tek sikke-i vahdet izhar etmeleri, nasıl kat’î olarak delâlet ediyor ki, umum hayvanatın Sânii birdir, Vâhiddir, Ehaddir. Öyle de, o hayvanatın ayrı ayrı teşahhusları ve simalarındaki başka başka hikmetli taayyün ve