kâinattaki sanatı, kemal-i intizamından kitab şekline girdi. İnsandaki sıbgatı ve nakş-ı hikmeti dahi hitap çiçeğini açtı. Yani, o sanat, o derece manidar ve hassas ve güzeldir ki, o makine-i zîhayattaki cihazatı, fonoğraf gibi nutka geldi, söylettirdi. Ve öyle bir ahsen-i takvim içinde bir sıbga-i rabbaniye vermiş ki, o maddî, cismanî, câmid kafada manevî, gaybî, hayattar olan beyan ve hitap çiçeği açıldı. Ve o insan kafasındaki kabiliyet-i nutk ve beyana o derece ulvî cihazat ve istidat verdi ki, Sultan-ı Ezelîye muhatap olacak bir makamda inkişaf ettirdi, terakki verdi. Yani, fıtrat-ı insaniyedeki sıbga-i rabbaniye, hitab-ı ilâhî çiçeğini açtı.

   Hiç mümkün müdür ki, kitab derecesine gelen bütün mevcudattaki sanata ve hitap makamına gelen insandaki o sıbgaya Vâhid-i Ehadden başkası karışabilsin! Hâşâ!

   Beşinci Fıkra:   قُدْرَتُهُ فِى ذَاكَ … الخ    ibaresidir. Meâli şudur ki:

Kudret-i ilâhiye, âlem-i ekberde haşmet-i rububiyetini gösteriyor. Rahmet-i rabbaniye ise, âlem-i asgar olan insanda nimetleri tanzim ediyor. Yani, Sâniin kudreti, kibriya ve celâl noktasında, kâinatı öyle muhteşem bir saray şeklinde icad ediyor ki, güneşi büyük bir elektrik lâmbası, kameri kandil ve yıldızları mumlar meyveleriyle yaldızlar, elektrikler. Ve zemin yüzünü bir sofra, bir tarla, bir bahçe, bir haliçe; ve dağları birer mahzen, birer direk, birer kal’a ve hakeza, bütün eşyayı büyük bir mikyasta o büyük sarayın levazımatı şekline getirerek şâşaalı bir surette haşmet-i rububiyetini gösterdiği gibi; cemal noktasında rahmeti dahi, en küçük zîhayata kadar her zîruha enva-ı nimetini verir, onun ile tanzim eder, baştan aşağıya kadar nimetlerle süsleyip lütuf ve keremle tezyin eder ve o haşmet-i celâliyeye karşı cemal-i rahmetini o küçücük lisanlarla, o