İkinci Makam

[İsm-i âzam noktasında, tevhidin isbatına muhtasar bir işarettir.]

   BİRİNCİ KELİME:   لَا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ   ’da bir tevhid-i ulûhiyet ve mabudiyet vardır. Şu mertebenin gayet kuvvetli bir bürhanına şöyle işaret ederiz ki:

   Şu kâinat yüzünde, hususan zeminin sahifesinde, gayet muntazam bir faaliyet görünüyor. Ve gayet hikmetli bir hallâkiyet müşahede ediyoruz. Ve gayet intizamlı bir fettahiyet, yani her şeye lâyık bir şekil açmak ve suret vermek aynelyakîn görüyoruz. Hem gayet şefkatli, keremli, rahmetli bir vehhabiyet ve ihsanat görüyoruz. Öyle ise, bizzarure, şu hâl ve şu keyfiyet Fa’al, Hallâk, Fettah, Vehhab bir Zat-ı Zülcelâlin vücub-u vücudunu ve vahdetini isbat eder, belki ihsas eder.

   Evet, mevcudatın mütemadiyen zevalleri, tazelenmeleri gösteriyor ki, o mevcudat, bir Sâni-i Kadîrin kudsî esmasının cilveleri ve envar-ı esmaiyesinin gölgeleri ve ef’alinin eserleri ve kalem-i kader ve kudretin nakışları ve sahifeleri ve cemal-i kemalinin ayineleridir.

   Şu hakikat-i uzmâya ve şu tevhidin mertebe-i ulyasına, şu kâinatın Sahibi, bütün gönderdiği mukaddes kitablar ve suhuflarıyla o tevhidi gösterdiği gibi, bütün ehl-i hakikat ve kâmilîn-i nev-i beşer tahkikatlarıyla ve keşfiyatlarıyla aynı mertebe-i tevhidi gösteriyorlar. Ve kâinat dahi, acz ve fakrıyla beraber, mazhar olduğu daimî mucizat-ı sanatın ve havarık-ı iktidar, hazain-i servetin şehadetiyle, aynı mertebe-i tevhide işaret eder.