ve arzın ilâhı, bizden ne istiyor, marziyatı nedir”; pek sağlam olarak bize ders veriyor.

   Hem, bunlar gibi daha pek çok merak-aver, lüzûmlu hakaiki ders veren bu zata karşı her şeyi bırakıp ona koşmak, onu dinlemek lâzım gelirken, ekser insanlara ne olmuş ki, sağır olup kör olmuşlar, belki divane olmuşlar ki bu hakkı görmüyorlar, bu hakikati işitmiyorlar, anlamıyorlar?

   ON İKİNCİ REŞHA: İşte, şu zat, şu mevcudat Hâlikının vahdaniyetine hakkaniyeti derecesinde hak bir bürhan-ı natık, bir delil-i sadık olduğu gibi, haşrin ve saadet-i ebediyenin dahi bir bürhan-ı katıı, bir delil-i satııdır. Belki, nasıl ki o zat, hidayetiyle saadet-i ebediyenin sebeb-i husûlü ve vesile-i vusûlüdür; öyle de, duasıyla, niyazıyla o saadetin sebeb-i vücudu ve vesile-i icadıdır. Haşir meselesinde geçen şu sırrı, makam münasebetiyle tekrar ederiz:

   İşte, bak: O zat öyle bir salât-ı kübrada dua ediyor ki, güya şu cezire, belki arz, onun azametli namazıyla namaz kılar, niyaz eder. Bak, hem öyle bir cemaat-i uzmada niyaz ediyor ki, güya benî-Âdem’in zaman-ı Âdem’den asrımıza, kıyamete kadar bütün nuranî, kâmil insanlar, ona ittiba ile iktida edip duasına âmin diyorlar. Hem bak, öyle bir hacet-i amme için dua ediyor ki, değil ehl-i arz, belki ehl-i semavat, belki bütün mevcudat, niyazına, “Evet, ya Rabbena, ver, biz dahi istiyoruz” deyip iştirak ediyorlar. Hem öyle fakirane, öyle hazinane, öyle mahbubane, öyle müştakane, öyle tazarrûkârane niyaz ediyor ki, bütün kâinatı ağlattırıyor, duasına iştirak ettiriyor. Bak, hem öyle bir maksad, öyle bir gaye için dua ediyor ki, insanı ve âlemi, belki bütün mahlûkatı esfel-i safilînden, sukuttan, kıymetsizlikten, faidesizlikten âlâ-yı illiyyîne, yani kıymete, bekaya, ulvî vazifeye çıkarıyor. Bak, hem öyle yüksek bir fîzar-ı istimdatkârane ve