suretini gösterdiğinden, o yeşil sema perdesi arkasında, hayale nuranî büyük bir ağacın vücudunu tahayyül ettirir. Güya, o ağaçtan bir dalının bir sivri ucu o perdeyi delmiş, bir salkımıyla beraber başını çıkarmış, Süreyya ve hilâl olmuş; ve sair yıldızlar da o gaybî ağacın meyveleri olduğunu hayale telkin eder. İşte, كَالْعُرْجُونِ الْقَدٖيمِ teşbihinin letafetini, belâgatini gör.
Sonra, هُوَ الَّذٖى جَعَلَ لَكُمُ الْاَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فٖى مَنَاكِبِهَا ayeti hatırıma geldi ki, zemin musahhar bir sefine, bir merkûb olduğunu işaret ediyor. O işaretten, kendimi feza-i kâinatta süratle seyahat eden pek büyük bir geminin yüksek bir mevkiinde gördüm. At ve gemi gibi bir merkûbe binildiği zaman, kıraati sünnet olan (1) سُبْحَانَ الَّذٖى سَخَّرَ لَنَا هٰذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنٖينَ ayetini okudum.
Hem gördüm ki, küre-i arz, şu hareketle, sinema levhalarını gösteren bir makine vaziyetini aldı, bütün semavatı harekete getirdi, bütün yıldızları muhteşem bir ordu gibi sevke başladı. Öyle şirin ve yüksek manzaraları gösterdi ki, ehl-i fikri mest ve hayran eder. “Fesübhânallah” dedim, “Ne kadar az bir masrafla ne kadar çok ve büyük ve garip ve acip, âlî ve gâlî işler görülüyor!” Bu noktadan, iki nükte-i imaniye hatıra geldi.
Birincisi: Birkaç gün evvel bir misafirim bana sual etti. O şüpheli sualin esası şudur: “Cennet ve Cehennem pekçok uzaktırlar. Haydi, ehl-i Cennet lütf-u ilâhî ile berk ve burak gibi uçarak haşirden geçerler, Cennete giderler. Fakat, ehl-i Cehennem, sakil cisimleri ve büyük ve ağır günahların yükleri altında nasıl gidecekler? Hangi vasıta ile?”
