YEDİNCİ NÜKTE

   Sünnet-i seniyye, edebdir. Hiçbir meselesi yoktur ki, altında bir nur, bir edeb bulunmasın. Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâm ferman etmiş:  

اَدَّبَنٖى رَبّٖى فَاَحْسَنَ تَاْدٖيبٖى   Yani, “Rabbim bana edebi güzel bir surette ihsan etmiş, edeblendirmiş.” Evet, siyer-i Nebeviyeye dikkat eden ve sünnet-i seniyyeyi bilen, kat’iyen anlar ki, edebin envâını, Cenâb-ı Hak, Habibinde cem etmiştir. Onun sünnet-i seniyyesini terk eden, edebi terk eder.   بٖى اَدَبْ مَحْرُومْ بَاشَدْ اَزْ لُطْفِ رَبْ   kaidesine mâsadak olur, hasaretli bir edebsizliğe düşer.

   Sual: Her şeyi bilen ve gören ve hiçbir şey Ondan gizlenemeyen Allâmü’l-guyûba karşı edeb nasıl olur? Sebeb-i hacalet olan hâletler Ondan gizlenemez. Edebin bir nev’i tesettürdür, mucib-i istikrah hâlâtı setretmektir. Allâmü’l-Guyûba karşı tesettür olamaz.

   Elcevap: Evvelâ: Sâni-i Zülcelâl nasıl ki kemal-i ehemmiyetle sanatını güzel göstermek istiyor ve müstekreh şeyleri perdeler altına alıyor ve nimetlerine, o nimetleri süslendirmek cihetiyle nazar-ı dikkati celb ediyor. Öyle de, mahlûkatını ve ibadını sair zîşuurlara güzel göstermek istiyor. Çirkin vaziyetlerde görünmeleri, Cemîl ve Müzeyyin ve Lâtîf ve Hakîm gibi isimlerine karşı bir nevi isyan ve hilâf-ı edeb oluyor. İşte, sünnet-i seniyyedeki edeb, o Sâni-i Zülcelâlin esmalarının hudutları içinde bir mahz-ı edeb vaziyetini takınmaktır.

   Sâniyen: Nasıl ki bir tabib, doktorluk noktasında, bir nâmahremin en nâmahrem uzvuna bakar ve zaruret olduğu vakit ona gösterilir, hilâf-ı edeb denilmez. Belki, edeb-i tıb öyle iktiza eder denilir. Fakat o tabib, recüliyet ünvanıyla yahut vaiz ismiyle yahut hoca sıfatıyla o nâmahremlere bakamaz, ona gösterilmesini edeb fetva veremez. Ve o cihette ona göstermek hayâsızlıktır. Öyle de, Sâni-i Zülcelâlin çok esması var; her bir ismin ayrı bir cilvesi var. Meselâ, Gaffâr ismi günahların vücudunu ve Settar ismi kusuratın bulunmasını iktiza ettikleri gibi, Cemîl ismi de çirkinliği görmek istemez. Lâtîf, Kerîm, Hakîm, Rahîm gibi esma-i cemaliye ve kemaliye, mevcudatın güzel bir surette ve mümkün vaziyetlerin en iyisinde bulunmalarını iktiza ederler. Ve o esma-i cemaliye ve kemaliye ise, melâike ve ruhanî ve cin ve insin nazarında güzelliklerini, mevcudatın güzel vaziyetleriyle hüsn-ü edebleriyle göstermek isterler. İşte, sünnet-i seniyyedeki âdâb, bu ulvî âdabın işaretidir ve düsturlarıdır ve numuneleridir.