Mühim bir suale kat'î bir cevat: Ehl-i dalâletten bir kısmı diyorlar ki: “Kâinatı bir faaliyet-i daime ile tağyir ve tebdil eden zatın, elbette kendisinin de mütegayyir ve mütehavvil olması lâzım gelir”

   Elcevap: Haşa, yüz bin defa haşa! Yerdeki ayinelerin tagayyürü, gökteki güneşin tagayyürünü değil, bilakis, cilvelerinin tazelendiğini gösterir. Hem ezelî, ebedî, sermedî, her cihetçe kemal-i mutlakta ve istiğna-yı mutlakta, maddeden mücerred, mekandan, kayıttan, imkândan münezzeh, müberra, mualla olan bir Zat-ı Akdesin tagayyürü ve tebeddülü muhaldir. Kâinatın tagayyürü Onun tagayyürüne değil, belki adem-i tagayyürüne ve gayr-ı mütehavvil olduğuna delildir. Çünkü müteaddit şeyleri intizamla daimî tağyir ve tahrik eden bir zat, mütegayyir olmamak ve hareket etmemek lâzım gelir. Meselâ, sen çok iplerle bağlı çok gülleleri ve topları çevirdiğin ve daimî intizamla tahrik edip vaziyetler verdiğin vakit, senin, yerinde durup tagayyür ve hareket etmemekliğin gerektir. Yoksa o intizamı bozacaksın. Meşhurdur ki, intizamla tahrik eden hareket etmemek ve devam ile tağyir eden mütegayyir olmamak gerektir, tâ ki o iş intizamla devam etsin.

  Saniyen: Tagayyür ve tebeddül, hudûsten ve tekemmül etmek için tazelenmekten ve ihtiyaçtan ve maddîlikten ve imkândan ileri geliyor. Zat-ı Akdes ise, hem kadîm, hem her cihetçe kemal-i mutlakta, hem istiğna-yı mutlakta, hem maddeden mücerred, hem Vacibü’l-Vücud olduğundan, elbette tagayyür ve tebeddülü muhaldir, mümkün değildir.

   BEŞİNCİ ŞUA: İki Meseledir.

   Birinci Meselesi: İsm-i Kayyumun cilve-i âzamını görmek istersek, hayalimizi bütün kâinatı temaşa edecek, biri en uzak şeyleri, diğeri en küçük zerreleri gösterecek iki dürbün yapıp, birinci dürbün ile bakıyoruz, görüyoruz ki: İsm-i Kayyumun cilvesiyle, küre-i arzdan bin defa büyük milyonlar küreler, yıldızlar, direksiz olarak, havadan daha lâtif olan madde-i esîriye içinde kısmen durdurulmuş, kısmen vazife için seyahat ettiriliyor.  Sonra, o hayalin, hurdebînî olan ikinci dürbünüyle küçük zerratı görecek bir suretle bakıyoruz. Görüyoruz ki, o sırr-ı kayyumiyetle, zîhayat mahlûkat-ı arziyenin her birinin zerrat-ı vücudiyeleri, yıldızlar gibi muntazam bir vaziyet alıp hareket ediyorlar ve vazifeler görüyorlar. Hususan zîhayatın kanındaki “küreyvat-ı hamra ve beyza” tabir ettikleri, zerrelerden teşekkül eden küçücük kütleleri, seyyar yıldızlar gibi, Mevlevîvari iki hareket-i muntazama ile hareket ediyorlar.