Hem hayatta sanat-ı rabbaniyenin öyle fevkalâde harika mucizeleri var ki, bütün kâinatı halk edemeyen bir zat, bir kudret, en küçük bir zîhayatı halk edemez. Evet, bir nohut tanesinde bütün Kur’an’ı yazar gibi, çamın gayet küçük bir tohumunda koca çam ağacının fihristesini ve mukadderatını yazan kalem, elbette semavatı yıldızlarla yazan kalem olabilir. Evet, bir arının küçük kafasında, kâinat bahçesindeki çiçekleri tanıyacak ve ekser envaıyla münasebettar olacak ve bal gibi bir hediye-i rahmeti getirecek ve dünyaya geldiği günde şerait-i hayatı bilecek derecede bir istidadı, bir kabiliyeti, bir cihazı derc eden Zat, elbette bütün kâinatın Hâlikı olabilir.

   Elhasıl, hayat nasıl ki kâinatın yüzünde parlak bir sikke-i tevhiddir; ve her bir zîruh dahi hayat noktasında bir sikke-i ehadiyettir; ve hayatın her bir ferdinde bulunan nakş-ı sanat bir mühr-ü samediyettir; ve zîhayatların adedince bu kâinat mektubunu Zat-ı Hayy-ı Kayyum ve Vahid-i Ehad namına hayatlarıyla imza ediyorlar; ve o mektubda tevhid mühürleri ve ehadiyet hatemleri ve samediyet sikkeleridirler. Öyle de, hayat gibi, her bir zîhayat dahi, bu kitab-ı kâinatta birer mühr-ü vahdaniyet olduğu gibi, her birinin yüzünde ve simasında birer hatem-i ehadiyet konulmuştur.

   Hem nasıl ki hayat, cüz’iyatı adedince ve zîhayat efradı sayısınca Zat-ı Hayy-ı Kayyumun vahdetine şehadet eden imzalar ve mühürlerdir. Öyle de, ihya ve diriltmek fiili dahi, efradı adedince tevhide imza basıyor. Meselâ, ihyanın bir ferdi olan ihya-yı arz, güneş gibi parlak bir şahid-i tevhiddir. Çünkü, baharda zeminin dirilmesinde ve ihyasında üç yüz bin envaın ve her nev’in hadsiz efradı beraber, birbiri içinde, noksansız, kusursuz, mükemmel, muntazam ihya edilir ve dirilirler. Evet, böyle bir tek fiille hadsiz muntazam filleri yapan, elbette bütün mahlûkatın Hâlikıdır ve bütün zîhayatları ihya eden Hayy-ı Kayyumdur ve rububiyetinde iştiraki mümkün olmayan bir Vahid-i Ehaddir.

   Şimdilik hayatın hassalarından bu kadar az ve muhtasar yazıldı. Başka hassaların beyanı ve tafsilâtını Risale-i Nur’a ve başka zamana havale ediyoruz.

***