İşte insanlık da bu kâinatın bir meyvesidir. Şüphesiz kâinatın yaratıcısının nazarında en açık maksat da odur. Mahlukatın Sâni’i’nin en parlak ve nurlu bir ayinesi olan kalb de çekirdek gibidir. Bu hikmete binaendir ki, kâinat içinde en küçük bir mahluk olan insan, bu mevcudatta neşir ve mahşere; tahrib, tebdil, tahvil ve tecdide en açık bir medardır. Allahu ekber! Ey, en büyük olan Zat-ı Zülcelâl! Senin azametinin künhüne akıllar hiçbir şekilde erişemez. Evet, her şey hep beraber “La ilahe illallah” zikrini tekrar etmektedir. Zaman zaman “Ya Hak” deyip rahmet hazinelerinden haklarını talep etmekte; baştan başa hayata mazhariyetleri itibariyle de, “Ya Hayy” demektedirler.

   ÜÇÜNCÜ MERTEBE

   Bu kısmın izahı, Otuz İkinci Sözün Üçüncü Mevkıfının başındadır. Allah, ilim ve kudretçe her şeyden daha büyüktür. Çünkü o öyle bir Kadir, Mukaddir, Alîm, Hakîm, Musavvir, Kerim, Lâtif, Müzeyyin, Mün’im, Vedud, Mütearrif, Rahman, Rahîm, Mütehannin, Cemil, mutlak cemal ve kemal sahibi ezelî bir Nakkaştır ki, şu kâinatın cüz’î olsun, küllî olsun bütün tabakaları ve sahifeleriyle hakikatleri ve bu mevcudatın küllî ve cüz’î, vücudça ve bekaca bütün hakikatleri ancak Onun kaza ve kader kaleminin tanzim, takdir, ilim ve hikmetiyle çizilmiş birer çizgilerdir. Keza, ancak Onun sanatı ve tasviriyle çizilmiş olan ilim ve hikmet pergelinin nakışlarıdır. Yine ancak sanatının ve tasvirinin yed-i beyzasıyla, lûtuf ve keremiyle süsleyip nurlandırmış olduğu süslemeleridir. Ve ancak Onun lûtuf ve kereminin, taarrüfü ve teveddüdünün latifelerinden rahmet ve nimetle izhar ettiği çiçekleridir. Yine ancak Onun rahmet ve terahhum ve acımasının feyzinden cemal ve kemal ile tezahür etmiş meyveleridir.

   Ve yine ayinelerin faniliği, mazhar olan mevcudatın geçip gitmesiyle birlikte Cenab-ı Hakk’ın cemalinin mevsimler, asırlar ve devirler boyunca tecelli edip devam etmesi; insanlık tarihinin, günlerin ve yılların geçmesiyle birlikte nimetlerinin devam etmiş olması da gösteriyor ki, bütün bu tecelliler, ancak sermedi olan bir cemalin ve devamlı olan bir kemalin görünen parıltılarıdır. Evet, ayinelerin faniliği ve mevvudatın kaybolup gitmesiyle birlikte devamlı bir tecellinin ve vazgeçilmez bir feyzin devam etmesi açık ve kesin bir şekilde gösteriyor ki, eşyada tecelli edip görünen cemal ve kemal onların değildir. Ve yine en anlaşılır bir dil ile ve en açık bir delillle gösteriyor ki, mevcudattaki tecelliler Vacibü’l-Vücud, Baki ve Vedud olan Cenab-ı Hakk’ın mücerred güzelliğinin ve daima yenilenen ihsanının parıltılarıdır.

   Evet mükemmel kusursuz bir eser, açıkça fiilin de mükemmel ve kusursuz olduğuna delalet eder. Mükemmel ve kusursuz fiil ise ister istemez mükemmel bir isme, mükemmel bir faile işaret eder. Ve mükemmel isim de şüphesiz mükemmel bir vasfı gösterir. Mükemmel bir vasıf ise hiç şüphesiz mükemmel bir şe’ne; mükemmel olan şe’n de kesinlikle hakkalyakîn derecesinde O zata layık olacak şekilde onun kemaline işaret eder.