Eğer bu mana olmazsa, Cenâb-ı Hakka rızık vermek ve it’am etmek muhaliyeti bedihî ve malûm olduğundan, ilam-ı malûm kabilinden olur. İlm-i belagatte bir kaide-i mukarreredir ki, bir kelâmın manası malûm ve bedihî ise, o mana murad değil, onun bir lâzımı, bir tabii muraddır. Meselâ, sen birisine desen “Sen hafızsın,” o malûmunu ilam kabilinden olur. Demek maksud manası budur ki, “Ben senin hafız olduğunu biliyorum.” Bildiğini bilmediği için ona bildiriyor.

   İşte, bu kaideye binaen, şu ayet, Cenâb-ı Hakka rızık vermeyi ve it’am etmeyi nefyetmekten kinaye olan mana şudur: “Bana ait olup ve rızıklarını taahhüd ettiğim mahlûkatıma rızık yetiştirmek için halk olunmamışsınız. Belki asıl vazifeniz ubudiyettir. Evamirime göre rızka çabalamak da bir nevi ibadettir.”

   Üçüncü Vecih: Sûre-i İhlâsta, nasıl ki   لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ   zâhir manası malûm ve bedihî olduğundan, o mananın bir lâzımı muraddır. Yani, “Valide ve veledi bulunanlar ilah olamazlar” manasında ve Hazret-i İsa (a.s.) ve Üzeyr (a.s.) ve melâike ve nücumların ve gayr-ı hak mabudların ulûhiyetlerini nefyetmek kasdıyla, “ezelî ve ebedî” manasında, Cenâb-ı Hakkın   لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ   gayet bedihî ve malûm hükmettiği gibi, aynen onun gibi, bu misâlimizde de “Rızık ve it’am kabiliyeti olan eşya, ilah ve mabud olamazlar” manasında, “Mabudunuz olan ve Rezzak-ı Zülcelâl, sizden kendine rızık istemez ve siz Onu it’am için yaratılmamışsınız” mealindeki, ayet “Rızka muhtaç ve it’am edilen mevcudat, mabudiyete lâyık değiller” demektir.

Said Nursî

***