(Bu parça çok kıymetlidir.

Tâ İkinci Nükteye kadar herkese faidesi var.)

   Eskişehir Hapishanesinde sû-i ahlaktan değil, belki sıkıntıdan gelen nâhoş bazı haller münasebetiyle, ahlaka dair bir nükte ile, meşhur bir ayetin mestur kalmış bir nüktesine dairdir.

   BİRİNCİ NÜKTE: Cenâb-ı Hak kemal-i kereminden ve merhametinden ve adaletinden, iyilik içinde muaccel bir mükâfat ve fenalıklar içinde muaccel bir mücazat derc etmiştir. Hasenatın içinde, ahiretin sevabını andıracak manevî lezzetler, seyyiatın içinde, ahiretin azabını ihsas edecek manevî cezalar derc etmiştir.

   Meselâ, mü’minler mabeyninde muhabbet, ehl-i iman için güzel bir hasenedir. O hasene içinde, ahiretin maddî sevabını andıracak manevî bir lezzet, bir zevk, bir inşirah-ı kalb derc edilmiştir. Herkes kalbine müracaat etse bu zevki hisseder.

   Meselâ, mü’minler mabeyninde husumet ve adavet bir seyyiedir. O seyyie içinde, kalb ve ruhu sıkıntılarla boğacak bir azab-ı vicdanîyi, âlicenab ruhlara hissettirir. Ben kendim, belki yüz defadan fazla tecrübe etmişim ki, bir mü’min kardeşe adavetim vaktinde, o adavetten öyle bir azap çekiyordum; şüphe bırakmıyordu ki, bu seyyieme muaccel bir cezadır, çektiriliyor.

   Meselâ, hürmete lâyık zatlara hürmet ve merhamete lâyık olanlara merhamet ve hizmet, bir hasenedir, bir iyiliktir. Bu iyilikte sevab-ı uhrevîyi ihsas eder derecede öyle bir zevk, lezzet vardır ki, hayatını feda etmek derecesine o hürmeti, o merhameti ileri götürür. Validenin çocuğa merhametindeki şefkat vasıtasıyla kazandığı zevk ve mükâfat için hayatını o merhamet yolunda feda eder dereceye gider. Yavrusunu kurtarmak