yüksek tabaka-i hayatta ve ervah-ı bâkiye sahibi olan insan, ne kadar beka ile alâkadar olduğu anlaşılır. Çiçekli ve meyveli koca nebatatın bir parça ruha benzeyen her birinin kanun-u teşekkülâtı, timsal-i sureti zerrecikler gibi tohumlarda kemal-i intizamla, dağdağalı inkılâblar içinde ibka ve muhafaza edilmesiyle, gayet cemiyetli ve yüksek bir mahiyete mâlik, haricî bir vücud giydirilmiş, zîşuur nuranî bir kanun-u emrî olan ruh-u beşer, ne derece beka ile merbut ve alâkadar olduğu anlaşılır.
Altıncı Esas: Hem anlarsın ki, insan, ipi boğazına sarılıp, istediği yerde otlamak için başıboş bırakılmamıştır. Belki, bütün amellerinin suretleri alınıp yazılır ve bütün fiillerinin neticeleri muhasebe için zaptedilir.
Yedinci Esas: Hem anlarsın ki, güz mevsiminde, yaz, bahar âleminin güzel mahlûkatının tahribatı idam değil; belki, vazifelerinin tamamıyla terhisatıdır. (Haşiye) Hem, yeni baharda gelecek mahlûkata yer boşaltmak için tefrigattır ve yeni vazifedarlar gelip, konacak ve vazifedar mevcudatın gelmesine yer hazırlamaktır ve ihzarattır. Hem zîşuura vazifesini unutturan gafletten ve şükrünü unutturan sarhoşluktan ikazat-ı sübhâniyedir.
Sekizinci Esas: Hem anlarsın ki, şu fani âlemin sermedi Sânii için başka ve baki bir âlemi var ki, ibâdını oraya sevk ve ona teşvik eder.
Dokuzuncu Esas: Hem anlarsın ki; öyle bir Rahman, böyle bir âlemde, öyle has ibâdına öyle ikramlar edecek; ne göz görmüş, ne kulak işitmiş, ne kalb-i beşere hutûr etmiştir. 1 Âmenna.
YEDİNCİ HAKİKAT: Bâb-ı hıfz ve hafiziyet olup, ism-i Hafîz ve Rakîbin cilvesidir.
