O hassâdır bırakmaz ki o nur-u hidayet,

   şu medeniyet ruhu olan Roma dehâsı ona tahakküm etsin.

   Onda olan hidayet, bundaki felsefe ile mezcolmaz,

   hem aşılanmaz, hem de tabi olamaz.

   İslâmiyet ruhunda şefkat, izzet-i iman, beslediği şeriat,

   Kur’an-ı Mu’ciz-Beyan tutmuş yed-i beyzada hakaik-i şeriat.

   O yemin-i beyzada birer asâ-yı Musa’dır.

   Sehhar medeniyet, istikbalde edecek ona secde-i hayret...

   Şimdi buna dikkat et: Eski Roma, Yunan’ın iki dehâsı vardı;

   bir asıldan tev’emdi, biri hayal-âlûddu, biri maddeperestti.

   Su içinde yağ gibi imtizaç olamadı.

   Mürur-u zaman istedi, medeniyet çabaladı,

   Hristiyanlık da çalıştı, temzicine muvaffak hiçbiri de olmadı.

   Her biri istiklâlini filcümle hıfzeyledi.

   Hatta el’an adeta o iki ruh, şimdi de cesedleri değişmiş,

   Alman, Fransız oldu. Güya bir nevi tenasüh başlarından geçmişti.

   Ey birader-i misalî! Zaman böyle gösterdi.

   O ikiz iki dehâ, öküz gibi reddetti temzicin esbabını; şimdi de barışmadı.

   Madem onlar tev’emdi, kardeş ve arkadaştı, terakkide yoldaştı;

   birbiriyle döğüştü, hiç de barışmadılar.

    Nasıl olur ki aslı, hem madeni, matlaı başka çeşit olmuştu;

   Kur’an’da olan nuru, şeriat hidayeti;

   şu medeniyetin ruhu olan Roma dehâsı

   birbiriyle barışır, hem mezc ve ittihadı?

  O dehâ ile bu hüda menşeleri ayrıdır:

   Hüda semadan indi, dehâ zeminden çıktı.