cemaline bakmak; biri, her biri başka başka renkte olan ayinelerde bizzat müşahede etmek; diğeri, müştak olan seyirci ve mütehayyir olan istihsancıların müşahedesi ile müşahede etmek ister. Demek, hüsün ve cemal, görmek ve görünmek ister. Görmek, görünmek ise, müştak seyirci, mütehayyir istihsan edicilerin vücudunu ister. Hüsün ve cemal ebedî, sermedî olduğundan müştakların devam-ı vücutlarını ister. Çünkü daimî bir cemal ise, zâil bir müştaka razı olamaz. Zira, dönmemek üzere zevale mahkûm olan bir seyirci, zevalin tasavvuruyla muhabbeti adavete döner. Hayreti istihfafa, hürmeti tahkire meyleder. Çünkü, hodgâm insan, bilmediği şeye düşman olduğu gibi, yetişmediği şeye de zıttır. Halbuki, nihayetsiz bir muhabbet, hadsiz bir şevk ve istihsan ile mukabeleye lâyık olan bir cemale karşı zımnen bir adavet ve kin ve inkâr ile mukabele eder. İşte, kâfir, Allah’ın düşmanı olduğunun sırrı bundan anlaşılıyor.

   Madem o nihayetsiz sehavet-i cûd, o misilsiz cemal-i hüsün, o kusursuz kemalât ebedî müteşekkirleri, müştakları, müstahsinleri iktiza ederler. Halbuki, şu misafirhane-i dünyada görüyoruz, herkes çabuk gidip kayboluyor. O sehavetin ihsanını ancak az bir parça tadar. İştihası açılır, fakat yemez, gider. O cemal, o kemalin dahi ancak biraz ışığına, belki bir zaif gölgesine bir anda bakıp, doymadan gider. Demek, bir seyrangâh-ı daimîye gidiliyor.

   Elhâsıl: Nasıl ki şu âlem bütün mevcudatıyla Sâni-i Zülcelâline kat’î delâlet eder. Sâni-i Zülcelâlin de sıfat ve esma-i kudsiyesi, dâr-ı ahirete delâlet eder ve gösterir ve ister.

   BEŞİNCİ HAKİKAT: Bâb-ı şefkat ve ubudiyet-i Muhammediyedir (aleyhissalâtü vesselâm). İsm-i Mucîb ve Rahîmin cilvesidir.

   Hiç mümkün müdür ki, en edna bir hâceti, en edna bir mahlûkundan görüp kemal-i şefkatle ummadığı yerden is’af eden ve en gizli bir sesi, en gizli bir mahlûkundan işitip imdad eden, lisan-ı hâl ve kaal ile istenilen her