o şuun-u zatiyedir. Ve şuun-u zatiyenin kemali ise, biilmelyakîn, Zat-ı Zîşuunun kemaline ve öyle lâyık bir kemaline delâlet eder ki, o kemalin ziyası şuun ve sıfât ve esma ve ef’al ve âsâr perdelerinden geçtiği halde, şu kâinatta yine bu kadar hüsnü ve cemali ve kemali göstermiş.

   İşte, şu derece hakiki kemalât-ı zatiyenin bürhan-ı kat’î ile vücudu sabit olduktan sonra, gayra bakan ve emsal ve ezdada tefevvuk cihetiyle, olan nisbî kemalâtın ne ehemmiyeti kalır, ne derece sönük düşer, anlarsın.

   İkinci Hüccet: Şu kâinata nazar-ı ibretle bakıldığı vakit, vicdan ve kalb bir hads-i sadıkla hisseder ki, şu kâinatı bu derece güzelleştiren ve süslendiren ve enva-ı mehasinle tezyin edenin, nihayet derecede bir cemal ve kemalâtı vardır ki şöyle yapıyor.

   Üçüncü Hüccet: Malûmdur ki, mevzun ve muntazam ve mükemmel ve güzel sanatlar, gayet güzel bir programa istinad eder. Mükemmel ve güzel bir program ise, mükemmel ve güzel bir ilme ve güzel bir zihne ve güzel bir kabiliyet-i ruhiyeye delâlet eder. Demek, ruhun manevî güzelliğidir ki, ilim vasıtasıyla sanatında tezahür ediyor.

   İşte, şu kâinat, hadsiz mehasin-i maddiyesiyle, bir manevî ve ilmî mehasinin tereşşuhatıdır. Ve o ilmî ve manevî mehasin ve kemalât, elbette hadsiz bir sermedî hüsün ve cemalin ve kemalin cilveleridir.

   Dördüncü Hüccet: Malûmdur ki, ziyayı verenin ziyadar olması lâzım; tenvir edenin nuranî olması gerek; ihsan gınadan gelir; lütuf lâtiften zuhur eder. Madem öyledir; kâinata bu kadar hüsün ve cemal vermek ve mevcudata muhtelif kemalât vermek, ışık güneşi gösterdiği gibi, bir cemal-i sermedîyi gösterirler. Madem mevcudat, zeminin yüzünde büyük bir nehir gibi, kemalâtın lem’alarıyla parlar, geçer. O nehir, güneşin cilveleriyle