tevcih etse, güneşin kıymeti nisbetinde değil, belki o ayinenin kabiliyeti miktarınca istifade edebilir. Diğeri ise, ayineyi bırakır, doğrudan doğruya güneşe karşı çıkar, haşmetini görür, azametini anlar. Sonra pek yüksek bir dağa çıkar, güneşin pek geniş şaşaa-i saltanatını görür ve bizzat, perdesiz onunla görüşür. Sonra döner, hanesinden veya bağının damından geniş pencereler açar, gökteki güneşe karşı yollar yapar, hakiki güneşin daimi ziyasıyla sohbet eder, konuşur. Ve böylece, minnettarane bir sohbet edebilir ve diyebilir: “Ey yeryüzünü ışığıyla yaldızlayan ve zeminin vechini ve bütün çiçeklerin yüzlerini güldüren dünya güzeli, gök nazdarı olan nazenin güneş! Onlar gibi benim haneciğimi, bahçeciğimi ısındırdın ve ışıklandırdın; bütün dünyayı ışıklandırdığın ve yeryüzünü ısındırdığın gibi.” Halbuki, evvelki ayine sahibi böyle diyemez. O ayine kaydı altında güneşin aksi ise, âsârı mahduttur, o kayda göredir.

   İşte, şems-i ezel ve ebed Sultanı olan Zat-ı Ehad ve Samedin tecellisi, mahiyet-i insaniyeye, hadsiz meratibi tazammun eden iki suretle tezahür eder:

   Birincisi: Ayine-i kalbe uzanan bir nisbet-i rabbaniye ile bir tezahürdür ki, herkes istidadına ve tayy-ı meratibde seyr ü sülûküne, esma ve sıfâtın tecelliyatına nisbeten cüz’î ve küllî o şems-i ezelînin nuruna ve sohbetine ve münacatına mazhariyeti var. Galib-i esma ve sıfâtın zılâlinde giden velâyetlerin derecatı bu kısımdan ileri gelir.

   İkincisi: İnsanın câmiiyeti ve şecere-i kâinatın en münevver meyvesi olduğundan, bütün kâinatta cilveleri tezahür eden esma-i hüsnayı birden ayine-i ruhunda gösterebilmesi cihetiyle, Cenâb-ı Hak, tecelli-i zatıyla ve esma-i hüsnanın âzamî mertebede nev-i insanın manen en âzam bir ferdine tecelli-i âzam tezahür eder ki, bu tezahür ve tecelli, mirac-ı Ahmedî (a.s.m.)