Bin üç yüz elli senedir, Kur’an-ı Hakîm, bütün hakaikını kâinat çarşısında açıp teşhir ettiği halde; herkes, her millet, her memleket onun cevahirinden, hakaikından almıştır ve alıyorlar. Halbuki, ne o ülfet, ne o mebzuliyet, ne o mürur-u zaman, ne o büyük tahavvülâtlar, onun kıymettar hakaikına, onun güzel üsluplarına halel verememiş, ihtiyarlatmamış, kurutmamış, kıymetten düşürmemiş, hüsnünü söndürmemiştir. Şu hâlet tek başıyla bir i’cazdır.

   Şimdi, biri çıksa, Kur’an’ın getirdiği hakaikten bir kısmına kendi hevesince çocukca bir intizam verse, Kur’an’ın bazı âyatına muaraza için nisbet etse, “Kur’an’a yakın bir kelâm söyledim.” dese, öyle ahmakane bir sözdür ki; meselâ, taşları muhtelif cevahirden bir saray-ı muhteşemi yapan ve o taşların vaziyetinde, umum sarayın nukuş-u âliyesine bakan mizanlı nakışlar ile tezyin eden bir ustanın sanatıyla, o nukuş-u âliyeden fehmi kasır, o sarayın bütün cevahir ve ziynetlerinden bîbehre bir âdi adam, âdi hanelerin bir ustası, o saraya girip, o kıymettar taşlardaki ulvi nakışları bozup, çocukça hevesine göre âdi bir hanenin vaziyetine göre bir intizam, bir suret verse ve çocukların nazarına hoş görünecek bazı boncukları taksa, sonra, “Bakınız, o sarayın ustasından daha ziyade maharet ve servetim var ve kıymettar ziynetlerim var.” dese, divanece bir hezeyan eden bir sahtekârın nisbet-i sanatı gibidir.

ÜÇÜNCÜ ŞULE

   Üç Ziyası var.

   BİRİNCİ ZİYA: Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyanın büyük bir vech-i i’cazı On Üçüncü Sözde beyan edilmiştir. Kardeşleri olan sair vücuh-u i’caz sırasına girmek için, bu makama alınmıştır. İşte Kur’an’ın her bir ayeti, birer necm-i sâkıb gibi i’caz ve hidayet nurunu neşr ile küfür ve gaflet zulümatını dağıttığını görmek ve zevk etmek istersen, kendini Kur’an’ın nüzulünden evvel olan o asr-ı cahiliyette ve o sahra-i bedeviyette farz et ki; her şey