mezâyâ-i aheri de tazammun eder ki, o mezâyânın icmaında öyle bir nakş-ı i’caz görünür ki, kör dahi görebilir.

   İKİNCİ ŞULENİN ÜÇÜNCÜ NURU şudur ki: Kur’an, başka kelâmlarla kabil-i kıyas olamaz. Çünkü, kelâmın tabakaları, ulviyet ve kuvvet ve hüsn-ü cemal cihetinden dört menbaı var: Biri mütekellim, biri muhatap, biri maksat, biri makam’dır. Ediplerin, yanlış olarak, yalnız makam gösterdikleri gibi değildir. Öyle ise, sözde, “Kim söylemiş? Kime söylemiş? Ne için söylemiş? Ne makamda söylemiş?” ise, bak; yalnız söze bakıp durma. Madem kelâm, kuvvetini, hüsnünü bu dört menbadan alır; Kur’an’ın menbaına dikkat edilse, Kur’an’ın derece-i belâğatı, ulviyet ve hüsnü anlaşılır. Evet, madem kelâm, mütekellime bakıyor; eğer o kelâm emir ve nehiy ise, mütekellimin derecesine göre irade ve kudreti de tazammun eder. O vakit, söz mukavemetsûz olur, maddî elektrik gibi tesir eder; kelâmın ulviyet ve kuvveti o nisbette tezayüd eder.

   Meselâ,  يَٓا اَرْضُ ابْلَعٖى مَٓاءَ كِ وَيَا سَمَٓاءُ اَقْلِعٖى  yani, “Ya arz, vazifen bitti, suyunu yut! Ya sema, hâcet kalmadı, yağmuru kes!”

   Meselâ,  فَقَالَ لَهَا وَ لِلْاَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا اَوْ كَرْهًا قَالَتَٓا اَتَيْنَا طَٓائِعٖينَ  yani, “Ya arz, ya sema! İster istemez geliniz, hikmet ve kudretime râm olunuz!! Ademden çıkıp, vücutta meşhergâh-ı sanatıma geliniz!” dedi. Onlar da, “Biz kemal-i itaatle geliyoruz. Bize gösterdiğin her vazifeyi Senin kuvvetinle göreceğiz”. İşte kuvvet ve iradeyi tazammun eden hakiki ve nâfiz şu emirlerin kuvvet ve ulviyetine bak, sonra insanların,  اُسْكُنٖى يَا اَرْضُ وَانْشَقّٖى يَا سَمَاءُ وَقُومٖى اَيَّتُهَا الْقِيَامَةُ  gibi suret-i emirde cemadata hezeyanvari muhaveresi hiç o iki emre kabil-i kıyas olabilir mi?