bir Zata karşı inkâr ile, istib’ad ile kudretine meydan okunmaz.” Sonra, bir delile daha işaret eder, der: “Size ağaç gibi kesif, sakil, karanlıklı bir maddeden ateş gibi lâtif, hafif, nuranî bir maddeyi çıkaran bir Zattan, odun gibi kemiklere ateş gibi bir hayat ve nur gibi bir şuur vermeyi nasıl istib’ad ediyorsunuz?” Sonra, bir delile daha tasrih eder, der ki: “Bedeviler için kibrit yerine ateş çıkaran meşhur ağacın, yeşil iken iki dalı birbirine sürüldüğü vakit ateşi yaratan ve rutubetiyle yeşil ve hararetiyle kuru gibi iki zıt tabiatı cem edip, onu buna menşe etmekle, her bir şey, hatta anâsır-ı asliye ve tabayi-i esasiye Onun emrine bakar, Onun kuvvetiyle hareket eder. Hiçbirisi, başıboş olup tabiatıyla hareket etmediğini gösteren bir Zattan, topraktan yapılan ve sonra toprağa dönen insanı topraktan yeniden çıkarması istib’ad edilmez, isyan ile Ona meydan okunmaz.”

   Sonra, Hazret-i Musa aleyhisselâmın şecere-i meşhuresini hatıra getirmekle, “Şu dava-i Ahmediye aleyhissalâtü vesselâm, Musa aleyhisselâmın dahi davasıdır.”; enbiyanın ittifakına hâfi bir îma edip, şu kelimenin icazına bir letafet daha katar.

   Dördüncü Işık: Îcaz-ı Kur’ani o derece câmi ve hârıktır; dikkat edilse görünüyor ki, bazen bir denizi bir ibrikte gösteriyor gibi pek geniş ve çok uzun ve küllî düsturları ve umumî kanunları, basit ve âmi fehimlere merhameten basit bir cüz’üyle, hususî bir hadise ile gösteriyor. Binler misallerinden yalnız iki misaline işaret ederiz.

   Birinci Misal: Yirminci Sözün Birinci Makamında tafsilen beyan olunan üç ayettir ki, şahs-ı Âdem’e talim-i esma ünvanıyla, nev-i benî-Âdeme ilham olunan bütün ulûm ve fünunun talimini ifade eder ve Adem’e melâikenin secde etmesi ve şeytanın etmemesi hadisesiyle nev-i insana semekten meleğe kadar ekser mevcudat musahhar olduğu gibi, yılandan şeytana kadar muzır mahlukatın dahi ona itaat etmeyip düşmanlık ettiğini ifade ediyor. Hem, kavm-i Musa (a.s), bir bakarayı, bir ineği kesmekle Mısır bakarperestliğinden