açar ki, şu âlem bir saray ve içinde olan eşya ise insana ve zîhayata ihzar edilmiş müzeyyenat ve mat’umat ve levazımat olduğunu ve güneş dahi musahhar bir mumdar olduğunu ihtar ile Sâniin haşmetini ve Hâlikın ihsanını ifham ederek tevhide bir delil gösterir ki, müşriklerin en mühim, en parlak mabud zannettikleri güneş, musahhar bir lâmba, camid bir mahluktur. Demek,  سراج  tabirinde Hâlikın azamet-i rububiyetindeki rahmetini ihtar eder, rahmetin vüs’atındaki ihsanı ifham eder; ve o ifhamda saltanatının haşmetindeki keremini ihsas eder ve bu ihsasta vahdaniyeti ilâm eder; ve manen der: “Camid bir sirac-ı musahhar, hiçbir cihette ibadete lâyık olamaz.”

   Hem, cereyan-ı  تَجْرٖى   tabirinde gece gündüzün, kış ve yazın dönmelerindeki tasarrufat-ı muntazama-i acibeyi ihtar eder ve o ihtarda rububiyetinde münferid bir Sâniin azamet-i kudretini ifham eder. Demek şems ve kamer noktalarından beşerin zihnini gece ve gündüz, kış ve yaz sahifelerine çevirir ve o sahifelerde yazılan hadisatın satırlarına nazar-ı dikkati celb eder. Evet, Kur’an, güneşten güneş için bahsetmiyor. Belki onu ışıklandıran Zat için bahsediyor. Hem, güneşin insana lüzumsuz olan mahiyetinden bahsetmiyor, belki güneşin vazifesinden bahsediyor ki, sanat-ı rabbaniyenin intizamına bir zenberek ve hilkat-i rabbaniyenin nizamına bir merkez, hem Nakkaş-ı Ezelînin gece gündüz ipleriyle dokuduğu eşyadaki sanat-ı rabbaniyenin insicamına bir mekik vazifesini yapıyor. Daha sair kelimat-ı Kur’aniyeyi bunlara kıyas edebilirsin. Adeta basit, me’luf birer kelime iken, lâtif manaların definelerine birer anahtar vazifesini görüyor.

   İşte ekseriyetle üslub-u Kur’an’ın geçen tarzlarda ulvi ve parlak olduğundandır ki, bazen bir bedevi Arab bir tek kelâma meftun olur, Müslüman olmadan secdeye giderdi.