Elhasıl, kâinat sarayında hizmet eden hayvanat, kemal-i itaatle evamir-i tekviniyeye imtisal edip, fıtratlarındaki gayeleri güzel bir vecihle ve Cenab-ı Hakkın namıyla izhar ederek, hayatlarının vazifelerini bedi’ bir tarz ile Cenab-ı Hakkın kuvvetiyle işlemekle ettikleri tesbihat ve ibadat, onların hedâyâ ve tahiyyatlarıdır ki, Fâtır-ı Zülcelâl ve Vâhib-i Hayat dergâhına takdim ediyorlar.

   Üçüncü Kısım Ameleler: Nebatat ve cemadattır. Onların cüz’-i ihtiyarîleri olmadığı için, maaşları yoktur. Amelleri, “halisen livechillahtır” ve Cenab-ı Hakkın iradesiyle ve ismiyle ve hesabıyla ve havl ve kuvvetiyledir. Fakat nebatatın gidişatlarından hissolunuyor ki, onların vezaif-i telkih ve tevlidde ve meyvelerin terbiyesinde bir çeşit telezzüzatları var. Fakat, hiç teellümata mazhar değiller. Hayvan, muhtar olduğu için, lezzet ile beraber elemi de var. Cemadat ve nebatatın amellerinde ihtiyar gelmediği için eserleri de ihtiyar sahibi olan hayvanların amellerinden daha mükemmel oluyor. İhtiyar sahibi olanların içinde, arı emsali gibi vahiy ve ilham ile tenevvür edenlerin amelleri, cüz-’i ihtiyarisine itimad edenlerin amellerinden daha mükemmeldir.

   Yeryüzünün tarlasında nebatatın her bir taifesi, lisan-ı hâl ve istidat diliyle Fâtır-ı Hakîmden sual ediyorlar, dua ediyorlar ki, “Yâ Rabbena! Bize kuvvet ver ki, yeryüzünün her bir tarafında taifemizin bayrağını dikmekle, saltanat-ı rububiyetini lisanımızla ilân edelim ve rû-yi arz mescidinin her bir köşesinde sana ibadet etmek için bize tevfik ver ve meşhergâh-ı arzın her bir tarafında senin esma-i hüsnanın nakışlarını, senin bedi’ ve antika sanatlarını kendi lisanımızla teşhir etmek için bize bir revac ve seyahate iktidar ver.” derler. Fâtır-ı Hakîm onların manevi dualarını kabul edip ki, bir taifenin tohumlarına kıldan kanatçıklar verir, her tarafa uçup gidiyorlar, taifeleri namına esma-i ilâhiyeyi okutturuyorlar, ekser dikenli nebatat ve bir kısım sarı çiçeklerin tohumları gibi. Ve bir kısmına da, insana lâzım veya