nasıl, bütün ordunun teçhizatı bir merkezde, bir kanunla, bir fabrikadan çıksa, kemiyetçe bir neferin teçhizatı kadar kolaylaşır. Eğer, her bir neferin ayrı ayrı yerlerde teçhizatı yapılsa, alınsa, her bir neferin teçhizatı için bütün ordunun teçhizatına lâzım fabrikalar bulunması lâzımdır.

   Aynen bu iki misal gibi, şu muntazam sarayda, şu mükemmel şehirde, şu müterakki memlekette, şu muhteşem âlemde bütün bu şeylerin icadı bir tek zata verildiği vakit o kadar kolay olur, o kadar hiffet peyda eder ki, gördüğümüz nihayetsiz ucuzluğa ve mebzuliyete ve sehavete sebebiyet verir. Yoksa, her şey o kadar pahalı, o kadar müşkilâtlı olacak ki, dünya verilse, birisi elde edilemez.

   ONUNCU BÜRHAN: Gel, ey bir parça insafa gelmiş arkadaş! On beş gündür ^(Haşiye) biz buradayız. Eğer şu âlemin nizamlarını bilmezsek, padişahını tanımazsak, cezaya müstehak oluruz. Özrümüz kalmadı. Zira on beş gün, güya bize mühlet verilmiş gibi, bize ilişmiyorlar. Elbette biz başıboş değiliz. Bu derece nazik, sanatlı, mizanlı, letafetli, ibretli masnular içinde hayvan gibi gezip bozamayız; bize bozdurmazlar. Şu memleketin haşmetli malikinin, elbette cezası da dehşetlidir. O zat, ne kadar kudretli, haşmetli bir zat olduğunu şununla anlayınız ki; şu koca âlemi, bir saray gibi tanzim ediyor, bir dolap gibi çeviriyor; şu büyük memleketi, bir hane gibi, hiçbir şey noksan bırakmayarak idare ediyor. İşte bak; vakit bevakit, bir kabı doldurup boşaltmak gibi şu sarayı, şu memleketi, şu şehri kemal-i intizam ile doldurup kemal-i hikmetle boşalttırıyor; bir sofrayı da kaldırıp indirmek gibi, koca memleketi, baştan başa çeşit çeşit sofralar, ^(Haşiye) bir dest-i gaybî tarafından kaldırır, indirir tarzında, mütenevvi yemekleri sıra ile getirip, yedirir; onu kaldırıp, başkasını getirir. Sen de görüyorsun. Ve aklın varsa anlarsın ki, o dehşetli haşmet içinde hadsiz sehavetli bir kerem var. Hem de bak ki, o gaybî zatın saltanatına, birliğine, bütün bu şeyler, şehadet ettiği gibi; öyle de, kafile kafile arkasından gelip geçen, o hakiki