küçüklüğünde bir şey, binler batman yükü kaldırıyor. Zerre kadar şuuru ^(Haşiye) olmayan, gayet hakîmane işler görüyor. Demek, bunlar kendi kendilerine işlemiyorlar. Onları işlettiren gizli bir kudret sahibi vardır. Eğer kendi başına olsa, bütün baştan başa bu gördüğümüz memlekette her iş mucize, her şey mucizekâr bir harika olmak lâzım gelir. Bu ise, bir safsatadır.

   İKİNCİ BÜRHAN: Gel, bütün bu ovaları, bu meydanları, bu menzilleri süslendiren şeyler üstünde dikkat et; her birisinde o gizli zattan haber veren işler var. Adeta her biri birer turra, birer sikke gibi, o gaybî zattan haber veriyorlar. İşte gözünün önünde, bak bir dirhem pamuktan ^(Haşiye) ne yapıyor? Bak, kaç top çuha ve patiska ve çiçekli kumaş çıktı. Bak, ondan ne kadar şekerlemeler, yuvarlak tatlı köfteler yapılıyor ki, bizim gibi binler adam giyse ve yese, kâfi gelir. Hem de bak; bu demiri, toprağı, suyu, kömürü, bakırı, gümüşü, altını; gaybî avucuna aldı, bir et parçası ^(Haşiye) yaptı. Bak, gör, işte ey akılsız adam! Bu işler öyle bir zata mahsustur ki, bütün bu memleket, bütün eczasıyla onun mucize-i kuvveti altında duruyor, her arzusuna râm oluyor.

   ÜÇÜNCÜ BÜRHAN: Gel, bu müteharrik antika ^(Haşiye) sanatlarına bak; her birisi öyle bir tarzda yapılmış, adeta bu koca sarayın bir küçük nüshasıdır. Bütün bu sarayda ne varsa, o küçücük müteharrik makinelerde bulunuyor. Hiç mümkün müdür ki, bu sarayın ustasından başka birisi gelip, bu acib sarayı küçük bir makinede derc etsin? Hem, hiç mümkün müdür ki, bir kutu kadar bir makine bütün bir âlemi içinde aldığı halde, tesadüfi veyahut abes bir iş, içinde bulunsun? Demek, bütün gözün gördüğü ne kadar antika makineler var, o gizli zatın birer sikkesi hükmündedirler.