olarak iştiyak-engiz bir hâlet verir. Kendi insaniyeti dalâlette boğulmayan insan, o hâletten istifade eder. Rahat-ı kalb ile gider. Şimdi, o hâleti intac eden vecihlerden, numune olarak “Beşini” beyan edeceğiz.

   Birincisi: İhtiyarlık mevsimiyle; dünyevi, güzel ve cazibedar şeyler üstünde fenâ ve zevalin damgasını ve acı manasını göstererek o insanı dünyadan ürkütüp, o faniye bedel, bir baki matlubu arattırıyor.

   İkincisi: İnsanın alâka peyda ettiği bütün ahbablardan yüzde doksandokuzu, dünyadan gidip diğer bir âleme yerleştikleri için, o ciddi muhabbet saikasıyla o ahbabın gittiği yere bir iştiyak ihsan edip, mevt ve eceli mesrurane karşılattırıyor.

   Üçüncüsü: İnsandaki nihayetsiz zaiflik ve âcizliği, bazı şeylerle ihsas ettirip, hayat yükü ve yaşamak tekâlifi ne kadar ağır olduğunu anlattırıp, istirahata ciddi bir arzu ve bir diyar-ı âhere gitmeye samimi bir şevk veriyor.

   Dördüncüsü: İnsan-ı mü’mine nur-u iman ile gösterir ki: Mevt, idam değil; tebdil-i mekândır. Kabir ise, zulümatlı bir kuyu ağzı değil; nuraniyetli âlemlerin kapısıdır. Dünya ise, bütün şa’şaasıyla ahirete nisbeten bir zindan hükmündedir. Elbette; zindan-ı dünyadan bostan-ı cinana çıkmak ve müz’iç dağdağa-i hayat-ı cismaniyeden âlem-i rahata ve meydan-ı tayeran-ı ervaha geçmek ve mahlukatın sıkıntılı gürültüsünden sıyrılıp huzur-u Rahmana gitmek; bin can ile arzu edilir bir seyahattir, belki bir saadettir.

   Beşincisi: Kur’an’ı dinleyen insana, Kur’an’daki ilm-i hakikatı ve nur-u hakikatle dünyanın mahiyetini bildirmekliği ile dünyaya aşk ve alâka pek manasız olduğunu anlatmaktır. Yani, insana der ve isbat eder ki: “Dünya, bir kitab-ı samedanîdir. Huruf ve kelimatı, nefslerine değil; belki, başkasının zat ve sıfat ve esmasına delâlet ediyorlar. Öyle ise, manasını bil, al, nukuşunu bırak, git!... Hem bir mezraadır, ek ve mahsulünü al, muhafaza et; müzahrefatını at, ehemmiyet verme!... Hem birbiri arkasında daim gelen geçen ayineler mecmuasıdır. Öyle ise, onlarda tecelli edeni bil, envarını gör ve onlarda tezahür eden esmanın tecelliyatını anla ve müsemmalarını