İşte bu iki temsilin dürbünüyle Kur’an’a bak, tâ ki i’cazını göresin ve kudsiyetini anlayasın.

   Evet, Kur’an der ki:“Eğer yerdeki ağaçlar kalem olup denizler mürekkep olsa, Cenab-ı Hakkın kelimatını yazsalar, bitiremezler.” ¹

   Şimdi, şu nihayetsiz kelimat içinde, en büyük makam Kur’an’a verilmesinin sebebi şudur ki: Kur’an, ism-i âzamdan ve her ismin âzamlık mertebesinden gelmiş. Hem bütün âlemlerin Rabbi itibariyle Allah’ın kelâmıdır. Hem bütün mevcudatın ilâhı ünvanıyla Allah’ın fermanıdır. Hem semavat ve arzın Hâlikı haysiyetiyle bir hitaptır. Hem rububiyet-i mutlaka cihetinde bir mükâlemedir. Hem saltanat-ı amme-i sübhaniye hesabına bir hutbe-i ezeliyedir. Hem rahmet-i vasia-i muhita noktasında bir defter-i iltifâtât-ı rahmaniyedir. Hem ulûhiyetin azamet-i haşmeti haysiyetiyle başlarında bazen şifre bulunan bir muhabere mecmuasıdır. Hem ism-i âzamın muhitinden nüzul ile arş-ı âzamın bütün muhatına bakan, teftiş eden hikmetfeşan bir kitab-ı mukaddestir. İşte bu sırdandır ki, “Kelâmullah” ünvanı kemal-i liyakatle Kur’an’a verilmiş.

   Amma sair kelimat-ı ilâhiye ise, bir kısmı has bir itibar ile ve cüz’î bir ünvan ve hususî bir ismin cüz’î tecellisi ile ve has bir rububiyet ile ve mahsus bir saltanat ile ve hususî bir rahmet ile zâhir olan kelâmdır. Hususiyet ve külliyet cihetinde dereceleri muhteliftir. Ekser ilhamat bu kısımdandır. Fakat derecatı çok mütefavittir. Meselâ, en cüz’îsi ve basiti hayvanatın ilhamatıdır. Sonra avam-ı nâsın ilhamatıdır. Sonra avam-ı melâikenin ilhamatıdır. Sonra evliya ilhamatıdır. Sonra melâike-i izam ilhamatıdır.

   İşte şu sırdandır ki, kalbin telefonuyla vasıtasız münacat eden bir veli der:  حَدَّثَنٖى قَلْبٖى عَنْ رَبّٖى  Yani, “Kalbim benim Rabbimden haber veriyor.” Demiyor, “Rabbü’l-âleminden haber veriyor.” Hem der: “Kalbim, Rabbimin