Madem dünya var. Ve dünya içinde bu âsârıyla hikmet ve inayet ve rahmet ve adalet var. Elbette, dünyanın vücudu gibi kat’î olarak ahiret de var. Madem, dünyada her şey bir cihette o âleme bakıyor. Demek oraya gidiliyor. Ahireti inkâr etmek, dünya ve mâfihayı inkâr etmek demektir. Demek ecel ve kabir insanı beklediği gibi, Cennet ve Cehennem de insanı bekliyor ve gözlüyor.

   ON BİRİNCİ HAKİKAT: Bâb-ı insaniyettir. İsm-i Hakk’ın cilvesidir.

   Hiç mümkün müdür ki, Cenab-ı Hak ve Mabud-u bilhak, insanı şu kâinat içinde rububiyet-i mutlakasına ve umum âlemlere, rububiyet-i ammesine karşı en ehemmiyetli bir abd ve hitabat-ı sübhaniyesine en mütefekkir bir muhatab ve mazhariyet-i esmasına en câmi bir ayine ve onu ism-i âzamın tecellisine ve her isimde bulunan ism-i âzamlık mertebesinin tecellisine mazhar bir ahsen-i takvimde en güzel bir mucize-i kudret ve hazain-i rahmetinin müştemilâtını tartmak, tanımak için, en ziyade mizan ve âletlere malik bir müdakkik ve nihayetsiz nimetlerine en ziyade muhtaç ve fenâdan en ziyade müteellim ve bekaya en ziyade müştak ve hayvanat içinde en nazik ve en nazdar ve en fakir ve en muhtaç ve hayat-ı dünyeviyece en müteellim ve en bedbaht ve istidatça en ulvî ve en yüksek surette, mahiyette yaratsın da, onu müstaid olduğu ve müştak olduğu ve lâyık olduğu bir dâr-ı ebedîye göndermeyip, hakikat-ı insaniyeyi iptal ederek kendi hakkaniyetine taban tabana zıt ve hakikat nazarında çirkin bir haksızlık etsin?

   Hem, hiç kabil midir ki, Hâkim-i bilhak, Rahîm-i mutlak, insana öyle bir istidat verip, yer ile gökler ve dağlar tahammülünden çekindiği emanet-i kübrayı tahammül edip, yani küçücük, cüz’î ölçüleriyle, sanatçıklarıyla Hâlikının muhit sıfatlarını, küllî şuunatını, nihayetsiz tecelliyatını ölçerek bilip; hem yerde en nazik, nazenin, nazdar, âciz, zaif yaratıp,