Pirsa Duyemîn a Omer Efendî ya Derbarê wî Doktorî de: Ew doktor di wê meseleyê de ewqas ehmeqane tevdigere ku, li ber nakeve ku mirov lê guhdarî ke, girîngiyê bidiyê û bersivê bidiyê. Ev belengaz dixwaze nîveka kufr û îmanê bibîne. Ne ku ji ber behsa wî ya bêqîmet, bes ezê li gor îstîfsara Omer Efendî bêjim:

   Di emr û nehyên şerîetê de illet, emr û nehya îlahî ye; lê heçî meslehet û hîkmet in, ew murecih (tercîhker) in, dibe ku ji hêla îsmê Hekîm ve bibin sedema eleqeya emr û nehyê.

   Wek mînak: Yê rêwî nimêja xwe kurt dike. Ji vê kurtkirina nimêjê re ‘illetek û hîkmetek heye. İllet rêwîtî ye, hîkmet(a wê) meşeqet e. Rêwîtî hebe û meşeqet nebe jî nimêj tê kurtkirin. Rêwîtî nebe, di mala xwe de çiqas meşeqetê bibîne jî dîsa nimêj nayê kurtkirin. Çunkî di rêwîtiyê de carinan qismen jî meşeqet hebe, ev kafiyê wê çendê ku bibe hîkmeta kurtkirina nimêjê û dîsa kafiye ku rêwîtiyê bike illet jî. Va ye li ser vê qaîdeya şerîetê, hukmên şerîetê li gorî hîkmetan nayên guherîn, li illetên heqîqî dinêre.

   Wek mînak: Wek wî doktorî behs kirî, ji bilî zirar û nexweşiya ku ew ji goştê berazî dizane, li gor qaîdeya “Yê goştê beraz bixwe dibe wek beraz”, ew heywan wek heywanên dî yên kedî bêzerer nayê xwarin. ^(Haşiye) Ji wê menfîeta ku ji goştê wê tê bêtir dibe sebeba gelek zereran, digel wê jî, dohnê xurt yê di nav goştê wê de ji welatê Frengîstana gelek sar pê ve ji aliyê tibbî ve zerarde ye; herweha, teheqûq bûye ku ji aliyê manewî ve û ji aliyê heqîqetê ve gelek zerarde ye.

   Va ye ev hîkmetana ji herambûna wê re û ji eleqeya qedexeya îlahî re bûye hîkmet. Hîkmet ne lazim e ku di her ferdî de be û di her demê de be. Bi veguherîna wê hîkmetê ew ‘illet nayê guherîn. İllet neyê guherîn hukim jî nayê guherîn. Va ye li gor vê qaîdeyê bila bê zanîn ka ew mirovê belengaz çiqas ji giyanê şerîetê dûr e. Li ser navê şerîetê tu qîmet ji gotina wî re nayê dayîn. Gelek feylesofên bêaqil ên Afirînerî hene ku li ser sûretê heywanan in.