kitêban ku şu’e û cilwe û munasebetên wê jiyana ezelî ne, dinêre, bi îşaret (remzen) îsbat dike. Û taybet pêxemberiya Muhemed (s. E. W) û wehya Qur’anê ji ber ku di hukmê giyan û aqilê jiyanê de ne, dikare were gotin ku wek heyîna jiyanê heqaniyeta wan qet‘î e.    

   Erê wek çawa jiyan xulaseyeke ku ji gerdûnê dawerivî ye. Û hişmendî û hest jî xulaseyeke ku ji jiyanê dawerivî ye. Aqil jî xulaseyeke hişmendiyê ya ji hişmendî û hestê dawerivî ye. Û Giyan jî cewhereke xalis û safî ya jiyanê ye û zatekî wî yê sabit û serbixwe ye; eynen wisa jî jiyana Muhemed (s.) a madî û manewî jî xulaseya xulaseyê ya ji jiyanê û ji giyanê gerdûnê dawerivî ye. Û pêxemberiya Muhemed (s. E. W) jî xulaseya herî safî ya ji hest û hişmendî û aqilê gerdûnê daweriviye ye, a rast bi şahidiya eserên jiyana Muhemmed (s.) a madî û manewî jiyana jiyana gerdûnê ye. Û pêxemberiya Muhemmed (s.) hişmendiya hişmendiyê ya gerdûnê ye û nûra wê ye. Wehya Qur’anê jî bi şahidiya heqiqetên candar giyanê jiyana gerdûnê ye û aqilê hişmendiya gerdûnê ye.

   Erê, erê, erê... Eger nûra pêxemberiya Muhemmed (s.) ji gerdûnê derkeve, here wê gerdûn wefat bike. Eger Qur’an here dê gerdûn dîn bibe û dinya dê qafê xwe û aqilê xwe winda bike, belkî dê serê xwe yê bêşu‘ûr mayî li gerstêrekê bixe, dê qiyametekê rake.    

   Hem jiyan li ruknê baweriya bi qederê dinêre, remzen îsbat dike. Çunkî, madem jiyan ronayiya alema şehadetê ye, dagir dike û encama wicûdê ye û armanca wê ye û neynika herî cami‘ a Aferînerê kaînatê ye û nimûne û fêhrista herî mukemel a fealiyeta rebbanî ye; di temsîlê de şaşî nebe di şûna cûreyeke bernameya wê de ye. Bêguman raza jiyanê pêwist dike ku întizam û nîzam û malûmiyet û meşhûdiyet û te‘eyun û ewamirê tekwîniye yên ku di hukmê jiyana manewî ya mexlûqatê alema xeybê, yanî raborî û îstiqbalê de ne di rewşeke ku amadeyî îmtisalê bin.    

   Wek çawa, dendika esîl a darekê û dendika di koka wê de û di seşaxik û di mêweyên wê de jî, eynen wek darê bi awayekî mezherê jiyanê ne, belkî ji qanûnên heyatatê yên darê, bêtir xwedan-qanûnên heyatê yên hesas in. Hem wek çawa, beriya vê bihara niha, ew toxim û kokên ku payîza derbasbûyî çandî, piştî ku ev bihar çû dendik û kokên ku di biharên îstiqbalê de werin danîn wek vê biharê xwediyê cilweya jiyanê ne, û tabiên qanûnên jiyanê ne. Eynen wisa jî dara kaînatê bi hemû gulî û şaxên xwe ve ji her yekê re raboriyek û îstîqbalek heye; silsileyeke wan a ku ji helwest û rewşa wan a ji raborî û îstiqbala wan pêkhatî, heye. Her çeşîd û her cuz’ekî di ilmê îlahî