jî ew zerreyên ku di laşê wê mêşa biçûk de dixebitin divê raza fitreta wê mêşê û kemalê sen‘etê wê bi hemû deqaîqê ve zanibe. Çunkî esbabê tebîî û esbabê madî eşkere ye ku her weha bi îtîfaqa hemû ehlê aqil nikare ji tuneyê îcad bike.    Nexwe, her hal eger ew îcad bikin bêguman wê kom bikin. Madem wê kom bikin; kîjan candar be bila ew be, ji ekser enasir û enwaên wê nimûne di nav de hene. Goya ku di şûna xulase û kakileke gerdûnê de ye. Bêguman hingê pêwist dike ku dendikek ji darê hemûçkê, candarek ji rûyê erdê hemûçkê bi moxila hûr were moxilkirin û bi pîvaneke hesas were pîvandin û komkirin. Û madem esbabê tebîî cahil e, bêrûh e; ilmeke wê nîne ku planekê, fîhrîstekê, modelekê, bernameyekê teqdîr bike, zerreyên ku dikeve qalibê manewî li gorî wê bihelîne û vala ke, da ku belav nebe, întîzama wê xera neke. Halehal ji ber ku şeklê her tiştî û awayê wê dibûya ku di terzên bêhed de be, Halehal tê dîtin ku di nav şikl û mîqdarên bêhed û hesab de şekl û mîqdaereke tenê, zerreyên enasiran ên wek lehiyê diherikin bêyî ku belav bibe de, ku bi awayekî ahengdar, bêmîqdar, bêqalib û wisa kutlewî bide sekinandin û wicûdeke birêkûpêk bide candarî ji îmkanê û ji îhtimalê û ji aqilî çiqas dûr e, tê dîtin. Bêguman di qelbê kê de korbûn nebe, wê bibîne.

اِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ

   Erê, li ser vê heqîqetê, bi raza vê ayeta mezin hemû esbabê madî kom bibin û bijartina wan jî hebe, nikarin wicûda mêşekê bi tenê û cîhazên wê wicûdê bi mîzanên mexsûs kom bikin. Kom bikin jî nikarin di mîqdara mueyen a wê wicûdê de bidin sekinandin. Bidin sekinandin jî nikarin wan zerreyên ku her tim nû dibin û tên wê wicûdê û dixebitin bi awayekî muntezem bidin xebitandin. Nexwe eşkereye ku esbab nikarin bibin xwediyê tiştan. Nexwe, xwediyê wan ê rasteqîn ekî dî ye. Erê Xwediyekî wana yê wisa rasteqîn heye ku, bi raza ayeta

مَا خَلْقُكُمْ وَلاَ بَعْثُكُمْ اِلاَّ كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ

vejandina hemû candarên li ser rûyê erdê bi qasî vejandina mêşekê hêsan dike. Biharekê wisa hêsan îcad dike wek îcada kulîlkekê. Ji ber ku hewceyiya wî bi komkirinê nîne. Ji ber ku xwediyê emrê kun feyekûn e û (ji ber ku) di her biharekê da ji bilî madeya unsûrî ya mewcûdata biharê ya bêhed; sîfet û ehwal û eşkalê wan ên bêhed jî îcad dike, di ilmê wî de plan