Xuyûbî ve ye. Sed hezar fikrên beşerî yên rontgen-mîsal kom bibin, dîsa jî nikarin sîmayê wechê tenê yê wê zarokê ku elameteke farîqe ya di hember hemû ferdên însanan de ye, keşif bike. Îca ka wê çawa karibe sîmayê wî yê manewî yê di qabiliyeta wî de ye keşif bike ku ew sed carî bêhtir ji sîmayê wechê wî xarîqetir e.
Me di serî de wisa gotibû: Wicûd û heyat û rehmet heqîqetên herî girîng ên vê gerdûnê ne û meqamên herî girîng ên wan in. Va ye ji ber wê çendê, razeke (ji wan razên) ku ew heqîqeta heyatê ya cami‘ bi hemû narîniyên xwe ve, bi hemû nazikiyên xwe ve li îradeya xas, li rehmeta xas û li meşîeta xas dinêrin eve ye ku: Heyat bi hemû cîhazên xwe ve, bi hemû aliyên xwe ve jêderk û sebeba şukir û ubûdiyet û tesbîhê ye. Ji ber wê çendê yeknesakî û qaîdetiya ku ji îradeya xas re dibin hîcab û wasîteyên zahirî yên ji rehmeta xas re dibin perde nehatine danîn. Du cilweyên Cenabê Heq ên di sîmayên madî û manewî yên zarokên zikê dê de hene:
Yek Ji Wan: Wehdeta wî, ehediyeta wî û Semediyeta wî nîşan dide ku, ew zarok di organên esasî de û di enwaê cîhazên însanî de bi mirovên din re muwafiq û mutabiq e; ji vî aliyî ve ji wehdeta Xaliq û Saniî re şahidiyê dike. Ew cenîn bi vî zimanî dike qîr: “Yê ev sîma û ev organ dayî min kî be, sen‘etkarê hemû însanan ên ku di hemû esasên organan de dişibihin min jî ew e. Û hem Sani‘ê hemû candaran jî ew e.”
Va ye ev zimanê cenîna zikê dê de ne xeybî ye, ji ber ku tabiê qaîdeyê ye û întîzamê ye û new‘ê xwe ye malûm e û tê zanîn. Çiqilek e û zimanek e ku ji alema şehadetê ketiye alema xeybê.
Ya Duyemîn: Bi lîsanê sîmayê îstîdadî yê xusûsî û bi sîmayê wechî yê şexsî vîna Sen‘etkarî û îrade û mêşîeta wî û rehmeta wî ya taybet diqîre û destnîşan dike ku ew ne di bin tu qeydan de ye. Bes ev lîsan ji xeybul-xeybê tê. Ji ilmê ezelî pê ve tu kes beriya wicûdê vê nabîne û nikare îhate bike. Dema di zikê dê de ye ji hezaran yekî cîhazên vî sîmayî bi xuyabûnê nayê zanîn!
Welhasil: Di sîmayê îstîdadî yê cenînê de û di sîmayê wê yê wechî de hem delîla Wehdaniyetê heye hem delîla bijartin (îxtiyar) û îradeya îlahî heye. Eger Xwedê muwafiq bike dê derbarê muxeyebatê xemse de hin nukte werin nivîsîn. Vê gavê ji vê zêdetir dema min û rewşa min musaede nekir, ez dawî lê tînim.
اَلْبَاقِى هُوَ الْبَاقِى
Saidê Nûrsî
