Elhasıl: Nefs-i emmare, tahrip ve şer cihetinde nihayetsiz cinayet işleyebilir. Fakat, icad ve hayırda iktidarı pek azdır ve cüz’’idir. Evet, bir haneyi bir günde harap eder; yüz günde yapamaz. Lâkin, eğer enaniyeti bıraksa, hayrı ve vücudu tevfik-i ilâhiyeden istese, şer ve tahripten ve nefse itimattan vazgeçse, istiğfar ederek tam abd olsa, o vakit   يُبَدِّلُ اللّٰهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ   sırrına mazhar olur. Ondaki nihayetsiz kabiliyet-i şer, nihayetsiz kabiliyet-i hayra inkılâb eder; ahsen-i takvim kıymetini alır, âlâ-yı illiyyine çıkar.

   İşte, ey gafil insan bak, Cenab-ı Hakkın fazlına ve keremine! Seyyieyi bir iken bin yazmak, haseneyi bir yazmak veya hiç yazmamak adalet olduğu halde; bir seyyieyi bir yazar, bir haseneyi on, bazen yetmiş, bazen yedi yüz, bazen yedi bin yazar.

   Hem, şu nükteden anla ki, o müthiş Cehenneme girmek, ceza-i ameldir, ayn-ı adldir; fakat Cennete girmek, mahz-ı fazldır.

   İKİNCİ NÜKTE: İnsanda iki vecih var: Birisi, enaniyet cihetinde, şu hayat-ı dünyeviyeye nazırdır; diğeri, ubudiyet cihetinde, hayat-ı ebediyeye bakar.

   Evvelki vecih itibariyle öyle bir biçare mahluktur ki, sermayesi, yalnız ihtiyardan bir şa’re (saç) gibi cüz’î bir cüz’-i ihtiyarî ve  iktidardan zaif bir kesb ve hayattan çabuk söner bir şule ve ömürden çabuk geçer bir müddetçik ve mevcudiyetten çabuk çürür, küçük bir cisimdir. O hâliyle beraber, kâinatın tabakatında serilmiş hadsiz envaın hesapsız efradından nazik, zaif bir ferd olarak bulunuyor.

   İkinci vecih itibariyle ve bilhassa ubudiyete müteveccih acz ve fakr cihetinde, pek büyük bir vüs’ati var, pek büyük bir ehemmiyeti bulunuyor. Çünkü, Fâtır-ı Hakîm, insanın mahiyet-i maneviyesinde nihayetsiz azim bir acz ve hadsiz cesim bir fakr derc etmiştir. Tâ ki, kudreti nihayetsiz bir Kadîr-i Rahîm ve gınâsı nihayetsiz bir Ganiyy-i Kerîm bir zatın hadsiz tecelliyatına, câmi, geniş bir ayine olsun.

   Evet, insan bir çekirdeğe benzer. Nasıl ki, o çekirdeğe kudretten manevî ve ehemmiyetli cihazat ve kaderden ince ve kıymetli program verilmiş.