Ondan da hayır gelmedi. Pek ilticakârane vicdanımıza girdik; içine bakıyoruz; bir çareyi bekleriz.

Eyvah! Yine bulmayız; biz meded vermeliyiz.

Zira onda görünür binlerle emelleri, galeyanlı arzular, heyecanlı hissiyat, kâinata uzanmış. Her birinden titreriz, hiç yardım edemeyiz. O âmal sıkışmışlar vücud, adem içinde. Bir tarafı ezele, bir tarafı ebede uzanıp gidiyorlar. Öyle vüs’atları var; ger dünyayı yutarsa o vicdan da tok olmaz.

İşte, bu elîm yolda nereye bir baş vurduk, onda bir belâ bulduk.

Zira mağdûb ve dallîn yolları böyle olur. Tesadüf ve dalâlet, o yolda nazar-endaz.

O nazarı biz taktık, bu hâle böyle düştük.

Şimdi dahi hâlimiz ki mebde ve meadi, hem Sâni’ ve hem haşri muvakkat unutmuşuz.

Cehennemden beterdir, ondan daha muhrıkdır, ruhumuzu eziyor.

Zira o şeş cihetten ki onlara baş vurduk. Öyle hâlet almışız.

Ki yapılmış o hâlet, hem havf ile dehşetten, hem acz ile ra’şetten, hem kalâk

ve vahşetten, hem yütm ve hem yeisden mürekkeb vicdan-sûz.

Şimdi her cihete mukabil bir cepheyi alırız, def’ine çalışırız.

Evvel, kudretimize müracaat ederiz, vâ esefâ görürüz.

Ki âcize, zaîfe.

Saniyen: Nefsde olan hâcatın susmasına teveccüh ediyoruz.

Vâ esefâ durmayıp bağırırlar görürüz.

Salisen: İstimdatkârane, bir halâskârı için bağırır çağırırız, ne kimse işitiyor, ne

cevabı veriyor. Biz de zannediyoruz:

Her bir şey bize düşman, her bir şey bizden garib. Hiçbir şey kalbimize bir

teselli vermiyor, hiç emniyet bahşetmez, hakiki zevki vermez.

Rabian: Biz ecram-ı ulviyeye baktıkça, onlar nazara verir, bir havf ile dehşeti.

Hem vicdanın müz’ici bir tevahhuş geliyor, akıl-sûz, evham-sâz!

İşte ey birader! Bu dalâletin yolu, mahiyeti şöyledir.

Küfürdeki zulmeti, bu yolda tamam gördük.

Şimdi de gel kardeşim, o ademe döneriz.