Esaslara dikkat et, âsarlara nazar et. Şimdiki medeniyet esasatı menfidir.

Menfi olan beş esas ona temel, hem kıymet.

Onlarla çarh kurulur. İşte nokta-i istinad: Hakka bedel kuvvettir. Kuvvet

ise, şe’nidir tecavüz ve tearuz; bundan çıkar, hıyanet.

Hedef-i kasdı, fazilet bedeline hasis bir menfaattir. Menfaatın şe’nidir

tezahum ve tehasum; bundan çıkar cinayet.

Hayattaki kanunu, teavün bedeline bir düstur-u cidaldir. Cidalin şe’ni

budur: Tenazu’ ve tedafü’; bundan çıkar sefalet.

Akvamların beyninde rabıta-i esası: Âharın zararına müntebih unsuriyet.

Başkaları yutmakla beslenir alır kuvvet.

Milliyet-i menfiye, unsuriyet, milliyet; şe’ni olur daima, böyle müdhiş

tesadüm, böyle feci telâtum, bundan çıkar helâket.

Beşincisi şudur ki: Cazibedar hizmeti; heva, hevesi teşci, teshil-i hevesatı,

arzuları tatmin; bundan çıkar sefahet.

O heva, hem heves, şe’ni budur daima: İnsanı memsuh eder, sîreti

değiştirir. Manevi meshediyor, değişir insaniyet.

Şu medenilerden çoğunun, eğer içini dışına çevirirsen, görürsün: Başta

maymunla tilki, yılanla ayı, hınzır sîreti olur suret.

Gelir hayali karşına, postlarıyla tüyleri. İşte şununla görünür meydandaki

âsârı. Zemindeki mevazin mizanıdır şeriat.

Şeriattaki rahmet, sema-i Kur’an’dandır. Medeniyet-i Kur’an esasları

müsbettir. Beş müsbet esas üzere döner çarh-ı saadet:

Nokta-i istinadı, kuvvete bedel haktır. Hakkın daim şe’nidir adalet ve

tevazün. Bundan çıkar selâmet, zâil olur şekavet.