Hem tarîx û siyer, şahîdiye kenê ke sehabiyî, hifzê Quran û ayetan ra pey, tewr zêde muhefezakerdişê fîîl û qalanê Resûlê Ekrem ‘eleyhîsselatu wesselamî rê xebetiyayî, baxusûs bi temamê quwetê xo, bi ey halê eyê ke hukm û mûcîzeyan ser o yê, zaf xebetiyayî û zaf zêde sehîhiya înan ser o hayîdar biyî. Kitabê hedîsan, şahîdiye kenî ke înan (sehabiyan) tewgêrêko/hereketêko tewr qijkek, sîretêk û halêk Resûlê Ekrem ‘eleyhîsselatu wesselamî îhmal nêkerdo û qeyd kerdo.

Hem ‘esrê saedetî de, zaf kesan mûcîze û hedîsê ke medarî hukman biy, bi katibî qeyd kerdî û nuştî. Xusûsen ‘Ebadîleyê Seb’e,¹ bi katibî ê keyd kerdî. Xusûsen ‘Ebdullah Îbnê Ebbas û ‘Ebdullah Îbnê Emr Îbnê As ke Tercumanê Quranî bî, xusûsen hîris-çewres serrî ra pey, hezaran muheqqîqê tabîiyan hedîs û mûcîzeyî bi nuştiş qeyd kerdî. Hîna tira pey, sere de çar îmamê muctehîdan û hezaran muheddîsanê muheqqîqan neqil kerdî; bi nuştiş muhafeze kerdî. Hima di sey serrî Hîcret ra pey, sere de Buxarî û Muslîm, wezîfeyê hifzî Kutûbê Sîtte yê meqbûlî girewt kiftanê xo ser. Bi hezaran munekkîdê şedîdî yê sey Îbnê Cewzî vejiyayê; ê hedîsê mewzû yê ke hetê tay mulhîd û bêfikran yan bêhifz û nadanan/cahîlan ra ameyî têmiyan kerdene, yewbînan ra tefrîk kerdî û nawnayî. Dima ellameyê sey Celaleddînê Suyûtî ke bi tesdîqê ehlê keşfî, hewtay rey Resûlê Ekrem ‘eleyhîsselatu wesselam temessul kerdo û halê yeqazayî de bi suhbetê xo o muşerref kerdo û muheqqîqan almasê hedîsê sehîhan, vateyê bînan û mewzûyan ra tefrîk kerdê.