Çimkî dema ku yek ji we bête cezakirin, bi gumana ku wê feydeya millet û welat tê de hebe, tê cezakirin. Yan jî bi niyeta ku eger mirov bizanibin, wê bi çavekî xirab li sûcdar binêrin, yan jî eger tiştekî li dijî wî biqewime, îhtimala ku hukûmet jî wî hebis bike, tê bîra wî. Hingê tenê ew hissa wehm û tirsê hinekî dikeve bin tesîra wê. Lê ew meyla hêzdar ku ji nefsê û hestên çêdibe, -bi taybetî jî dema ku îhtiyaca wê hebe- bi ser dikeve zora wê tirsê dibe. Yanî cezayê we tu feydê nade, loma jî xelk dev ji xirabiyê bernadin. Hem jî ji ber ku ew ceza ne bi emrê îlahî ne, ne adil in jî. Eynî mîna ku mirov bê destnimêj û bê qible nimêj bike, betal e, nayê qebûlkirin. Naxwe edaleta heqîqî û cezayê bi tesîr ew in ku bi emrê Ellah Teala bin, yan na wê bandura wî cezayî ji sedî dikeve yekê.
Ha bila ev mijara ferdî ya diziyê li wan hukmên îlahî yên giştî bête qiyaskirin, da were fêhmkirin ku di dinyayê de bextewariya mirovan tenê bi edaletê dibe. Edalet jî tenê bi bi rêya ku Qur’an nîşan dide çêdibe.
Wiha kete dilê min ku: Eger mirovahî zû aqilê xwe nede serê xwe û bi navê edaleta îlahî di çarçeveya rastiyên Îslamê de mehkemeyan veneke; wê hem ji hêla maddî ve, hem jî ji hêla manewî ve qiyamet lê rabin û ji anarşîst û ye’cûc û me’cûcan re teslîm bibe.
(İçtimaî Dersler: 68-70)
***
Ey mirovê musrifê ku li ber tiştekî naxe; ey zalimê bêedalet; ey lewitiyê nepak û bedbext! Liberxistin, paqijî û edalet destûra temamê kaînatê ne. Ji ber ku tu van nakî, tu dijîtiya her tiştî dikî û manen tûşî nefret û hêrsa wan dibî. Gelo tu pişta xwe didî çi ku tu bi zilm, neheqî, îsraf û qirêjiyê her tiştî hêrs dikî. Hikmeta temamê kaînatê xwedûrkirina ji îsrafê ye. Ev hikmet liberxistinê emir dike ku ew jî yek ji cilweya herî mezin ya navê Hekîm e. Hem jî ew edaleta tam ya li kaînatê ku ji cilweyên mezin yên navê Xwedê, Edl tê, her tiştî bi aheng birêve dibe û emir dike ku mirov jî adil be. Di Sûretê er-Rehman de:
