Hem jî ew xemxwerê xwe ye, menfaetperestekî wisa ye ku armanca wî tetmînkirina hewesa nefsê, zik û fercê wî ye. Ew şagirt mirovekî li xwe ye û hîlekarekî wisa fêlxirab e ku di hinek menfaetên millî de jî li menfaeta xwe ya şexsî digere.

   Lê heçî şagirtê xas yê hikmeta Qur’anê ye, ew evdek e. Tenezzul nake ji aferîdeyên herî mezin re jî îbadetê bike. Hem jî ew tiştekî mîna Bihiştê ku menfaeta herî mezin e jî, nake armanca îbadetê xwe, evdekî ezîz e. Hem jî ew şagirtekî nefspiçûk yê rastî ye, helîm û selîm e. Layiqê xwe nabîne ku bi qesd di derveyê çarçeveya Çêkerê xwe de tevbigere. Ew feqîr û zeîf e û feqîrî û zeîfiya xwe jî dizane, lê bi wê serweta axretî ku Xwediyê wî yê Comerd jê re hildaye, dewlemend e. Ji ber ku xwe disipêre hêza bêdawî ya Mezinê xwe, bi hêz e. Hem jî ew tenê ji bo Xwedê, ji bo rizaya wî û qenciyê kar dike, dixeite.

   Ha ev perwerdeya ku ev herdu doktrîn didin, bi muqayesekirina herdu şagirtan tê fêhmê.

   Bingeha Sisêyan: Muqayesekirina terbiyeya ku doktrîna felsefê û doktrîna Qur’anê didin jiyana civakî ya mirovahiyê:

   Heçî doktrîna felsefê ye, di jiyana civakî de xwe disipêre “hêz”ê û wisa tev digere. Armanca wê “menfaet” e. “Nîqaşê” weke destûra jiyanê dibîne. Cemaetê bi “rehperestî û milliyeta neyênî” bi hev ve girê dide. Fêkiyê wê jî “tetmînkirina hewesên nefsê û zêdekirina pêdiviyan e.”

   Lê rewş û encama “hêzê” jihedderbasbûn e. Ya “menfaet”ê ji ber ku têra her daxwazê nake, pevçûna li ser menfaet e. Ya “nîqaşê” lihevxistin e. Ya “rehperestiyê” jî, -ji ber ku bi daqurtandina kesên din xwe xwedî dike- jihedderbasbûn e. Ha ji ber vê hikmetê ye ku bextewariya mirovahiyê nemaye.

   Lê heçî doktrîna Qur’anê ye, cihê ku xwe disipêriyê ne “hêz” e, “heq” e. Armanca wê ne menfaet e, “fezîlet û rizaya Xwedê” ye. Di jiyanê de, di şûna destûra nîqaşê de “destûra hevkariyê” ji xwe re dike bingeh. Di bihevvegirêdana cemaetan de jî ne “rehperestî û milliyetê”, lê “peywendiyên dînî, çînî û welatiyê” qebûl dike.