Ev edalet bi awayekî pir eşkere li her çar aliyên dinyayê heye. Çimkî ew Fatirê Zulcelal hemî tiştên ku çi bi zimanê hêz û quwetê, çi bi zimanê ihtiyacên fitrî û çi jî bi zimanê bêçareyiyê têne xwestin dide. Ji bo hebûn û jiyana her tiştî heq û huqûqê wan bi mîzan û pîvanên taybetî dide wan; daxwazên wan tîne cih. Naxwe ev qismê edaletê mîna hebûn û jiyanê bêşik û bêguman heye.
Heçî qismê duduyan, edaleta neyînî ye, ew jî neheqan terbiye dike, bi cezakirinê heqê kesên neheq dide wan. Ev qismê edaletê çendîn ku bi temamî li her deverê dinyayê xweya nake jî, lê îşaret û nîşanên wê ewqas pir in ku hebûna wê bi mirov didin hiskirin. Mesela ji qewmê Ad û Semûd bigire heta bi van qewmên îro yên îsyankar ku şeqama edebkirinê û darê lêxistinê xwarine, bi hisseke mezin diyar dikin ku edaleteke pir bala hukimferman e.
(Sözler: 107)
***
Ji ber ku quweta însan ya şehwetê, ya hêrsbûnê û ya aqil ji hêla çêkerê wan ve nehatine sînorkirin û li gor prensîba cuz’ê ixtiyarî azad hatine afirandin, di tevgerên xwe de serbest in; pêşî li pêşveçûna wan nehatiye girtin. Ji ber vê jî carna di danûstandinê de ev hêz ji heddê xwe derbas dibin; zilm û neheqî çêdibe. Ji bo ku pêşî li vê zilmê bête girtin û fêkiyê xebata mirovan di nav wan de rihet bête danûstandin, pêdivî bi edaletê heye. Lê dîsa ji ber ku aqilê her mirovî bi tevayî edaletê îdrak nake, pêdivî bi aqilekî giştî heye ku mirov jê îstîfade bike. Aqilê giştî jî tenê bi awayê qanûnê dikare çêbibe. Qanûneke wisa jî tenê dikare şerîet be.
(İşaratu’l-İ‘caz: 155)
***
Belê, milletên misliman tenê bi rastiyên Îslamê dikarin bextewar bibin. Jixwe jiyana wan ya civakî û ya bextewariya dinyayê jî tenê bi şerîeta Îslamê çêdibin. Yan na, edalet namîne, ewlehî serûbin dibe, bêexlaqî û tiştên xirab zêde dibin, kar dikeve destê derewkar û çaplûsan. Bi hezaran delîl hene ku vê tezê rast didêrîn, lê ezê yeke piçûk bibêjim, ji kerema xwe lê guhdarî bikin:
