Hem jî kesê hesûd û çavnebar, ji musîbetên kesê ku jê hesûdiyê dike, memnûn dibe û ji nîmetên wî jî mehzûn dibe. Yanî dema ku qeder û rehma îlahî qenciyê bi wî mirovî dikin, ew ji wan dixeyide. Mîna ku rexneyê li qederê digire û îtirazê li rehma îlahî dike. Kesê ku rexneyê li qederê digire, serê xwe li sindanê dixe û dişikîne. Yê ku îtirazê li rehmetê bike, jê mehrûm dimîne.
Ma gelo kîjan însaf û kîjan wijdana pak qebûl dikin ku mirov salekê dijmintiya tiştekî bike ku di eslê xwe de ne hêja ye mirov rojekê jî dijmintiya wî bike?!
(Mektubat: 359)
***
Ezîzê hêja! Bizanibe dema ku ucret tê dayin û mukafat tê belavkirin, mîkrobên berberî çavnebariyê dikevin hereketê. Lê di dema karên din de xebera wan jê çênabe. Hetta mirovê zexel ji yê zîrek hez dike. Kesê zeîf yê bi hêz teqdîr dike, pesnê wî dide û dixwaze ku ew bixebite da ku kar sivik bibe, ji zehmetiyê xilas bibe.
Dinya jî ji bo kar û barên axretî û xizmetê kargehek e ku hatiye avakirin. Ji ber ku fêkiyê îbadetên di wê kargehê de têne kirin, yê di alema din de bêne dîtin, divê mirov di îbadetan de reqabetê neke. Dema ku reqabet û berberî çêbûn, îxlas wenda dibe. Kesê ku reqabetê dike, li tiştên dinyayî yên mîna xweşikdîtin û ecibandina xelkê digere. Ew reben nafikire ku bi wê ramanê îxlasa wî namîne û amelê wî badîhewa dibe. Lewra dema ku xêr têne dayin, ew mirovan ji Rebbê mirovan re dike şirîk û dibe hedefa nefreta wan.
(Mesnevî-i Nuriye: 248-249)
***
Kîn û Dijmintî
Çavnebarî, înad û terefgiriya ku di nav mislimanan de dibin sebebê berberî, pevçûnê, kîn û dijmintiyê li gorî heqîqet û hikmete tiştekî merdûd in. Herweha li gorî Îslamiyetê ku mirovahiya mezin e û li gorî jiyana şexsî, civakî û rûhî jî merdûd in, nerind in. Tiştekî weha merdûd e, bi zirar e, zilm e û ji jiyana mirovahiyê re jehr e.
Emê ji gelek aliyên vê heqîqetê tenê şeş heban beyan bikin:
