Lê ji ber ku ev nexweşîn û ev raman haletekî rûhî yê pir bizewq û cazîbedar çêdikin, digel gelek zirar û xeterên xwe jî, kêm-zêde her millet ji vê ramanê re elaqedariyê nîşan dide û wê dixwaze.

   Ji ber ku niha perwerdeya Îslamî qels bûye û perwerdeya medeniyetê jî bi ser ketiye, eger rêvebirî bikeve destê nijadperestiyê, jixwe belkî tenê ji sedî sî Tirkên heqîqî ne, ji sedî heftêyên din ku ji nijadên din in, yê mecbûr bimînin li hember Tirkên heqîqî û serweriya Îslamê serî hildin. Lewra ev ayeta han qanûneke esasî ya Îslamê ye:

وَلاَ تَزِرُ واَزِرَةٌ وِزْرَ اُخْرَى

  Yanî, “Tu kes gunehê tu kesî hilnagire.”

   Lê bi fikra rehperestiyê, ji ber cînayeta mirovekî, însan xwe mafdar dibîne ku birayê wî yê masûm, yan jî yekî ji eqrebayên wî, hetta yekî ji eşîra wî bikuje. Hingê edaleta heqîqî nayê kirin, hetta zilmeke dijwar çêdibe. Lewra, prensîpa “Mafê bêgunehekî ji bo sed sûcdarî jî nayê fedakirin” qanûneke esasî ya Îslamê ye. Ev jî mijareke welat ya pir girîng e û ji serweriya Îslamê re xetereke mezin e.

(Emirdağ Lahikası: 420)

***

   Rehperestiya cahiliyetê macûnek e ku ji hevkariya xeflet, jirêketin, riya û tarîtiyê çêdibe. Ji ber vê jî kesên nijadperest nijadê ji xwe re dikin xweda. Lê perweriya Îslamê ronahiyek e ku ji eksvedana nûra îmanê çêdibe û dora xwe ronî dike.

(Mesnevî-i Nuriye: 124)

***

   Çawa ku peywira leşkerekî di tîmê, liqê, tabûr û firqeyê de heye û bi wan re di têkiliyê de ye; wisa jî peywira herkesî di jiyana civakî de heye û bi kesên din re di têkiliyê de ye. Eger ew peywir û têkilî ne kufş bin, hingê hevnasîn û hevkarî çênabe.

(İçtimaî Dersler: 242-243)

***