Çawa ku Qur’ana Ezîmuşşan ji Erşê herî mezin xîtabî her çîn û tebeqeyên mirovan dike; wisa xîtabî mirovên her demê û hemî mirovên hemî milletan jî dike. Çawa ku ew xîtabeke îlahî, berfireh û giştî ye, her wisa xwediya gelek zanistên maddiyatê yên vê demê ye jî, ku têgihiştina wan ji hêza her mirovî û ya civatên piçûk der e.
Ji ber vê jî, tefsîra mirovekî ku ji hêla zeman û mekan ve têgihiştina wî bi sînor e, nabe tefsîreke layiqê Qur’ana Payebilind. Lewra hem rewşa mirovan ya rûhî, hem jî ya maddî bûne muxatebê Qur’anê. Ji ber vê jî, mirovekî tenê nikare hemî zanistên kûr û hessas yên derbarê mirovan de hîn bibe, di wan de bibe pispor û tefsîrekê li gorî wê çêbike. Ji bilî vê jî, rê û rêbaza mirovekî ji te‘essubê ne xalî ye ku heqîqetên Qur’anê bibîne û bê teref îzah bike. Bi ser de jî, tez û îddîayeke ku ji têgihiştina mirovekî derdikeve ya wî ye. Eger ew tez bi îcma nehatibe qebûlkirin, xwediyê wê tezê nikare kesên din vexwîne qebûlkirina wê.
Ha ji ber van sebeban, divê bi lêhûrbûn û kûrbûna heyeteke zanayên ku heryek ji wan di çend beşan de pispor in tefsîrek çêbibe. Ew tefsîr divê maneyên kûr yên Qur’anê, xweşikî û rastiyên wê yên ku di tefsîrên cuda cuda de cih girtine bîne cem hev; heqîqetên ku bi derbasbûna zeman û bi keşfa zanistan tecellî dikin, diyar bike. Bo mînak, berhevkirin û serrastkirina hukmên qanunî divê ji hêla heyeteke bilind ve bi hûrdîtin û vekolîneke pirdiqqet bête kirin, da ku di nav gel de ewlehiyeke giştî çêbibe û piraniya mirovan pê bawer bikin. Tenê hingê ew tefsîr ji gel re dibe weke kefaleteke manewî, dibe belge û delîl.
Belê, divê mufessir û şîrovekerê Qur’ana Payebilind mutteqiyekî rast, dost û ehlê Xwedê be; xwediyê dehayeke mezin û îctîhadeke bi bandûr be. Ev taybetmendiyên han vî zemanî tenê di heyeteke mezin de peyda dibin. Heyeteke xwediya kesayetiyeke manewî ya dahiyane û muxlis... Ew heyet divê dîtinên cihê cihê bîne cem hev, endamên wê bi hevahengiyeke rûhî ji hev re alîkar bin, fikrê wan azad be û ji teessubê dûr bin. Ha tenê kesayetiyeke manewî ya bi vî rengî dikare Qur’anê tefsîr bike. Çimkî li gorî qaîdeya “Tişta di parçeyekî de tune be, di hemiyî de peyda dibe”, eynen wisa jî qabiliyeta ku bi her mirovî re tune, di heyetekê de çêdibe.
(İşaratu’l-İ’caz: 16-17)
***
